Mâm ngũ quả.
Theo các nhà văn hóa, mâm ngũ quả ngày Tết – thể hiện cho 5 yếu tố Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, 5 yếu tố được cho là đã cấu thành nên vũ trũ trong quan niệm của người Việt nói riêng và của văn hóa Á Đông nói chung. Mâm ngũ quả ngày Tết thường gồm 5 loại trái cây. Ngày nay, hoa quả nhiều nên mâm ngũ quả thường có đến cả chục loại trái cây nhưng người dân vẫn quen gọi “mâm ngũ quả”.
Tùy theo đặc điểm tự nhiên, phong tục tập quán và quan niệm của mỗi vùng mà có cách chọn các loại quả đặc trưng mang ý nghĩa riêng. Căn cứ theo màu sắc trong triết lý phương Đông mâm ngũ quả phải có 5 loại quả với 5 màu khác nhau.
Ngũ quả được xem như biểu tượng cho thành quả sau một năm lao động miệt mài mà người nông dân muốn dâng lên tổ tiên, ông bà.
Ngũ quả cũng bày tỏ mong mỏi, hy vọng của người dân về một năm mới no đủ, sung túc, hạnh phúc, vui vẻ. Vì thế, mỗi loại quả bày trên mâm ngũ quả đều chuyển tải một thông điệp.
+ Quả Lê: Vị ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
+ Quả Lựu: Nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống.
+ Quả Đào: Thể hiện sự thăng tiến.
+ Mai: hạnh phúc, không cô đơn.
+ Quả phật thủ: Giống như bàn tay đức Phật, luôn chở che cho các số phận con người.
+ Táo: Có nghĩa là phú quý.
+ Hồng, quýt: Tượng trưng cho sự thành đạt.
+ Thanh long (rồng mây hội tụ): Thể hiện sự phát tài phát lộc.
+ Bưởi, dưa hấu: Căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.
+ Nải chuối xanh như bàn tay ngửa: Hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.
+ Quả trứng gà (hay Lê-ki-ma) như hình đào tiên: Lộc trời.
+ Sung: Gắn với biểu tượng sung mãn về sức khỏe và tiền bạc.
+ Đu đủ mang đến sự thịnh vượng đủ đầy.
+ Xoài có âm na ná như “xài”, cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.
Mâm ngủ quả gắn với sản vật của từng miền, cộng với phong tục tập quán riêng mà nên người dân mỗi miền chọn lựa bày mâm ngũ quả riêng theo ý mình.
Mâm ngũ quả ngày Tết ở miền Bắc
Ở miền Bắc, mâm ngũ quả ngày Tết thường có 5 loại quả như chuối, bưởi, đào, hồng, quýt. Cách trình bày truyền thống thường gặp là nải chuối được đặt ở dưới cùng, ở giữa để đỡ lấy toàn bộ các cây trái khác.
Mâm ngũ quả đẹp là mâm ngũ quả có đủ màu sắc rực rỡ. Chính giữa nải chuối xanh thẫm là quả bưởi căng mọng hoặc quả phật thủ chín vàng nổi bật.
Những quả chín đỏ đặt xung quanh, những chỗ khuyết đặt xen kẽ quýt vàng, táo màu xanh hoặc những trái ớt đỏ mọng, hoàn thiện những nét trang trí cuối cùng.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung
Người dân miền Trung do chịu sự giao thoa văn hóa 2 miền Bắc – Nam nên mâm ngũ quả ngày Tết bày biện đủ: Chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam
Người dân Nam Bộ rất cầu kỳ trong khâu lựa chọn những loại quả xuất hiện trong mâm ngũ quả cúng gia tiên. Do cách phát âm gần giống với từ “chúi” (thể hiện sự nguy khó) nên chuối là thứ quả không bao giờ xuất hiện.
Mâm ngũ quả ngày Tết của người miền Nam thường có các loại quả: Mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung (theo câu: “Cầu sung vừa đủ xài”), thêm chân đế là 3 trái thơm (dứa), thể hiện sự vững vàng. Điều đặc biệt mâm ngũ quả ở miền Nam không thể thiếu cặp dưa hấu ruột đỏ vỏ xanh.
An Nhiên (tổng hợp)