Có tác dụng kháng khuẩn, kháng virus

Xuyên tâm liên là một vị thuốc có truyền thống sử dụng từ rất lâu và được ứng dụng rộng rãi trong nền y học của một số nước châu Á như: Ấn Độ, Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan, Việt Nam… với nhiều tác dụng khác nhau, trong đó có một số tác dụng tiêu biểu như: kháng khuẩn, kháng virus, hạ sốt, kháng viêm, chống dị ứng, mụn nhọt, bảo vệ gan, kháng ung thư.

Cây xuyên tâm liên, một vị thuốc có truyền thống sử dụng từ rất lâu tại Việt Nam. Nguồn internet

Xuyên tâm liên có tên khoa học là Andrographis paniculata (Burm.) Nees., thuộc họ Ô rô (Acanthaceae). Đây là một loại cây thân thảo nhỏ, mọc thẳng đứng cao dưới 1m. Lá mọc đối, có cuống ngắn, phiến lá hình mũi mác, mặt lá nhẵn, nguyên. Hoa màu trắng điểm hồng, mọc thành chum ở nách lá hay ngọn cành. Quả hình trụ dài, khi chín sẽ khô và tách ra để phóng thích nhiều hạt nhỏ. Hạt hình trụ, thuôn dài có cán phôi cứng nhằm giúp cho việc phát tán đi xa.

Theo y học cổ truyền, xuyên tâm liên có vị đắng (được xem là “Vua của các vị đắng”), tính hàn được xếp vào nhóm các dược liệu có tác dụng thanh nhiệt giải độc với bộ phận dùng là toàn cây trên mặt đất, có nhiều sự tương đồng với nhóm thuốc kháng sinh, chuyên được sử dụng để điều trị các trường hợp ung nhọt, đinh độc, rắn độc cắn, dùng điều trị tiêu chảy, chữa ho, viêm họng, viêm gan virus và viêm đường tiết niệu…

Xuyên tâm liên cũng là dược liệu được nghiên cứu khá kỹ càng về thành phần hóa học và các tác dụng dược lý có liên quan bởi nhiều quốc gia khác nhau trên thế giới, đặc biệt là các nước ở châu Á, có thể kể đến như là Ấn Độ, Trung Quốc và Thái Lan.

Các nghiên cứu về thành phần hóa học đã được công bố cho thấy thành phần hóa học chính có trong xuyên tâm liên chủ yếu là các hợp chất nhóm diterpen lacton, trong đó có thể kể đến một số chất tiêu biểu như: andrographolid, neoandrographolid, sndrographisid và các diterpen dạng dimer như bisandrographolid A, B, C và D. Ngoài ra, trong xuyên tâm liên còn chứa các dẫn xuất flavonoid nhóm flavon, có thể kể đến như andrographin, panicolin…

Một loạt các nghiên cứu về tác dụng dược lý của xuyên tâm liên cũng đã được tiến hành cho thấy đây là một dược liệu rất tiềm năng trong tác dụng kháng khuẩn cũng như kháng virus, đặc biệt là một số chủng virus như Influenza A, EBV, HIV, Ebola. Gần đây, nhiều nhà khoa học đã thực hiện các nghiên cứu về tác động của xuyên tâm liên trên virus SARS-CoV-2.

Andrographolid, hoạt chất chính của xuyên tâm liên đã được tiến hành nghiên cứu rất nhiều trên việc ức chế virus SARS-CoV-2 cả trên việc mô phỏng hóa học và sinh học bằng các công cụ hóa và sinh tin học (Bio and Chem-Informatics).

Làm giảm đáng kể việc tăng sinh số lượng virus ở phổi

Các thử nghiệm in vitro cho cao chiết cũng như hoạt chất chính andrographolid từ xuyên tâm liên cũng đã được tiến hành trên virus phân lập ở Đức và Thái Lan cho kết quả khá khả quan.

Hiện nay, theo thông tin các báo của Thái Lan đã ghi nhận việc Chính phủ Thái Lan cho phép sử dụng xuyên tâm liên trong thử nghiệm lâm sàng điều trị Covid-19, giúp cải thiện một số triệu chứng, đặc biệt là ho và một số triệu chứng nặng thường gặp cũng như làm giảm đáng kể việc tăng sinh số lượng virus ở phổi sau 5 ngày sử dụng (liều 60mg hoặc 100mg, 3 lần mỗi ngày).

Các báo này cũng đã ghi nhận các thử nghiệm lâm sàng đang được tiến hành đến phase thứ 2 trên các bệnh nhân dương tính với Covid-19 (phase 1: 12 bệnh nhân chia 2 nhóm, phase 2: 60 bệnh nhân chia 2 nhóm). Tuy nhiên, kết quả chi tiết về thử nghiệm phase 2 vẫn chưa rõ.

Tương tự ở Việt Nam, theo công văn số 1306/BYT-YDCT ngày 17/3/2020 của Bộ trưởng, Bộ Y tế ban hành về việc sử dụng thuốc y học cổ truyền trong phòng và hỗ trợ điều trị viêm đường hô hấp cấp do SARS-CoV-2 gây ra, một số bài thuốc có gia thêm vị xuyên tâm liên như bài Ngân kiều tán và Ngân kiều tán gia giảm.

Các bài thuốc đây chủ yếu được sử dụng trong giai đoạn khởi phát của bệnh nhằm giải quyết một số triệu chứng như phát sốt, sợ gió lạnh, hắt hơi, ngạt mũi, khát không nhiều, ho ít đàm, hoặc đàm khó khạc…

Từ các kết quả nghiên cứu tiền lâm sàng và lâm sàng đã đề cập ở trên cho thấy việc sử dụng xuyên tâm liên trong phòng và trị Covid-19 là có căn cứ khoa học. Tuy nhiên các chứng cứ còn chưa nhiều, đặc biệt là chứng cứ về lâm sàng, số lượng bệnh nhân trong thử nghiệm lâm sàng ở Thái Lan còn ít và chưa được rõ ràng.

Vì vậy, chúng ta có thể sử dụng xuyên tâm liên cho điều trị ở giai đoạn khởi phát của bệnh theo hướng dẫn của Bộ Y tế là có cơ sở nhưng tất cả phải tuyệt đối tuân thủ theo sự chỉ dẫn của thầy thuốc và bác sĩ chuyên ngành, không được tự ý sử dụng để tự điều trị nếu không có sự cho phép của chuyên gia Y tế.

TS.DS Nguyễn Thành Triết (Cơ sở 3 Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM)