Còn miệng có quan hệ biểu lý với tỳ vị. Lưỡi có quan hệ với tạng tâm là nơi đưa thức ăn đồ uống vào nuôi cơ thể, nhưng cũng là nơi đưa bệnh tật vào cơ thể. Người xưa đã dạy “Bệnh vào từ miệng, họa ra từ miệng”. Dưới đây là một số bài thuốc trị chứng trong miệng lở loét.
Tâm hỏa bốc lên sinh chứng lở loét trong miệng. Triệu chứng: Trong khoang miệng có một đám hoặc nhiều đám lở loét, màu trắng như rêu lưỡi. Nếu trẻ em mắc chứng này gọi là nga khẩu sương. Trên lưỡi trong miệng lở loét, mọc mụn chung quanh sưng đỏ, đau nhức tâm phiền, nước tiểu vàng. Điều trị: Thanh tâm giáng hỏa. Uống trong dùng bài thuốc: “Kỳ thị kinh nghiệm phương” bản lam căn 8g, sinh chi tử 3g, bạc hà 2g, hoàng bá 5g. Nếu đại tràng kết nhiệt đại tiện không thông gia đại hoàng 4g, Nếu trẻ mắc chứng dạ đề, bệnh nhân phiền táo đầu lưỡi đỏ, nước tiểu sẻn đỏ gia mộc thông 6g, sinh địa 6g. Cách dùng: Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống trước khi ăn. Thuốc dùng ngoài: Bài Nga khẩu tán: Băng phiến 1,5g, thanh đại 6g, hàn thủy thạch 9g, hoàng liên 9g, bằng sa 3g. Các vị thuốc trên tán bột mịn. Nếu bệnh nhân mắc chứng nhũ nga cho ngậm vào họng rồi nuốt dần. Nếu mắc chứng nga khẩu sương hoặc loét miệng thì bôi vào các vết loét. Nếu môi miệng bị lở loét thì trộn với dầu ăn bôi vào môi miệng.
Vị hỏa bốc lên làm tổn thương phần âm sinh chứng lở loét trong miệng lan tỏa chân răng. Triệu chứng: Môi má sưng đỏ, nóng rát, tâm phiền, do vị hỏa bốc lên nên có kiêm chứng cồn cào, khát nước, hay đói. Điều trị: Thanh tả vị hỏa, làm mát huyết để giữ phần âm. Bài thuốc: Ngọc nữ tiễn gia giảm sinh thạch cao 30g, sinh cam thảo 6g, huyền sâm 15g, lô căn 30g, thạch hộc 15g, tri mẫu 9g, sinh địa 30g, mạch môn đông 9g, thiên hoa phấn 30g, liên kiều 30g. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống lúc đói. Trẻ em dung ½ liều của người lớn.
Thận âm hư, hư hỏa bốc lên nóng bên trong bệnh lở miệng tái phát nhiều lần. Triệu chứng: Trong miệng lở loét, họng khô, khát nước thích uống nước mát, tâm phiền, chóng mặt hoa mắt, tính tình nóng nảy, đau lưng, đại tiện táo bón. Điều trị: Tư bổ thận âm, tăng cường âm dịch, giáng hỏa thoái nhiệt. Bài thuốc Dưỡng âm thanh nhiệt thang sinh địa 15g, bạch thược 12g, mạch môn 10g, đan bì 12g, chi tử 10g, hoài sơn 12g, nữ trinh tử 12g, thục địa 15g, thiên môn 10g, hoàng cầm 12g, huyền sâm 12g, cát cánh 12g,địa cốt bì 12g, sinh cam thảo 12g. Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày uống liên tục 30 thang bệnh hết hẳn.
TTND. BS cao cấp Nguyễn Xuân Hướng