Cấm thao tác gene trên cơ thể người

Một nhóm các nhà khoa học Trung Quốc vừa công bố họ đã sử dụng kỹ thuật CRISPR để chỉnh sửa gene phôi người, cho ra đời hai bé gái sinh đôi khỏe mạnh. Nghiên cứu này được hé lộ lần đầu tiên bởi trang MIT Technology Review. Trang này đã dẫn lại tài liệu y khoa được lưu trữ tại CCTR – một tổ chức hỗ trợ đăng ký các thử nghiệm y tế tại Trung Quốc. Người đứng đầu nhóm nghiên cứu là ông Jiankui He (Hạ Kiến Khuê), một chuyên gia đang làm việc tại Đại học Khoa học và Công nghệ Phương Nam, thành phố Thẩm Quyến.

Ông Jiankui He (Hạ Kiến Khuê), một chuyên gia đang làm việc tại ĐH Khoa học và Công nghệ Phương Nam, thành phố Thẩm Quyến.

Tài liệu y khoa cho thấy nhóm nghiên cứu đã tiến hành sửa đổi gene CCR5 - tác nhân mở cửa cho virus HIV (gây bệnh AIDS) xâm nhập vào tế bào. Để sửa được gene CCR5, nhóm nghiên cứu đã sử dụng một kỹ thuật gọi là CRISPR/Cas9. Kỹ thuật này cho phép “cắt và dán” gene một cách chính xác, giúp các nhà khoa học loại bỏ và thay thế các phần DNA trong phôi gần như theo ý muốn. Kết quả công trình nghiên cứu đã được đăng trên các tài liệu y tế trực tuyến.

Theo GS.TS Lê Đình Lương, việc chỉnh sửa gene người là việc làm bị cấm ở nhiều nước trên thế giới vì vấn đề đạo đức. Ở góc độ khoa học, rất nhiều nước có thể làm được điều này. Bất cứ nhà khoa học nào nghiên cứu chuyên sâu về công nghệ gene cũng có thể chỉnh sửa được gene, thậm chí, GS Lê Đình Lương khẳng định, chính ông cũng có thể làm được.

Tuy nhiên, không hiểu pháp luật ở Trung Quốc quy định như thế nào mà để xảy ra việc này. Bởi chỉnh sửa gene người là vấn đề đạo đức, mang yếu tố xã hội, tôn giáo hơn là vấn đề khoa học. Nếu việc chỉnh sửa gene người phục vụ cho những mục đích xấu như tạo ra con người là vũ khí sinh học, chọn lọc gene theo ý muốn để phục vụ cho mục đích phi nhân văn, thì sẽ là hiểm họa của nhân loại

“Với khoa học, việc chỉnh sửa gene người là việc làm đơn giản. Nhưng thế giới vẫn cấm các thao tác gene trên cơ thể người mà chỉ cho phép thao tác gene để sản xuất thuốc chữa bệnh cho con người. Về nguyên lý, bất cứ gene nào cũng có thể can thiệp được. Người làm nghiên cứu chuyên sâu nào cũng làm được. Nhưng nếu làm vì mục đích cộng đồng thì không nói, làm vì mục đích xấu thì hậu quả rất khủng khiếp”, GS.TS Lê Đình Lương cho biết.

Việc chỉnh sửa gene người có đem lại hệ lụy gì cho đứa trẻ sau này không? GS.TS Lê Đình Lương cho biết, về lý thuyết, việc thay đổi cấu tạo ADN có khả năng xảy ra tác dụng phụ. Tuy nhiên, hiện khoa học chưa đủ thời gian để có thể kiểm định được do đây là việc làm bị cấm.

Giải trình tự gene chỉ mất 1.000 USD

Theo GS.TS Lê Đình Lương, việc chỉnh sửa gene ngày nay khá đơn giản một phần vì chi phí để giải trình tự gene cho 1 người ở hầu khắp các nước chỉ mất 1000 USD. Dựa vào giải trình tự gene này, người ta có thể đưa vào phần mềm để đọc gene, sàng lọc gene. Qua đó, có thể biết gene nào mang bệnh, gene nào có nguy cơ mang bệnh từ đó có thể chỉnh sửa dễ dàng.

Tuy nhiên, chỉnh sửa gene còn liên quan đến lĩnh vực mô phôi học, và xác xuất thành công luôn là 50-50. Trường hợp nhà khoa học Trung Quốc nêu trên đã thực hiện 8 trường hợp mới thành công 1 trường hợp là ví dụ. Hiện Việt Nam chưa phát triển dịch vụ giải được trình tự gene, nhưng dịch vụ này khá phổ biến ở rất nhiều nước.

Ở Việt Nam, mấy năm gần đây chúng ta có thực hiện là việc sàng lọc gene trước và sau để loại bỏ những gene có thể gây nên những bệnh nan y. Ngoài ra, việc sàng lọc gene để chữa ung thư cũng đang là một liệu pháp mới đã được triển khai ở Việt Nam được vài tháng. Viện Y sinh Việt Nam – Hoa Kỳ (Nha Trang – Khánh Hòa) nằm trong dự án liên doanh Việt – Mỹ đang triển khai liệu pháp chữa ung thư không theo cách truyền thống. Theo đó, bệnh nhân sẽ được giải trình tự gene, rồi các gene có khả năng gây ung thư sẽ được rà soát để loại bỏ. Đây cũng là liệu pháp chữa ung thư theo bộ gene của từng người.

Tại đây, các bác sĩ sẽ phân tích bản đồ gene sau xét nghiệm, phát hiện gene lỗi và điều trị sớm. Xét nghiệm tầm soát 20.000 gene giúp cung cấp thông tin quan trọng về các đột biến di truyền làm tăng nguy cơ mắc ung thư.

Có một thông tin thú vị GS.TS Lê Đình Lương chia sẻ là hiện nay ở Anh (số 22 đường Carter, London) có một nhà hàng ăn uống theo hệ gene. Theo đó, khách hàng đến lần đầu tiên sẽ phải trả 300 Euro để quét hệ gene liên quan đến dinh dưỡng. Sau đó, nhà hàng sẽ lựa chọn thực phẩm theo hệ gene này, làm sao có lợi nhất cho sức khỏe khách hàng.

Chỉnh sửa gene chính là biến đổi gene

GS.TS Lê Đình Lương cho biết, gene được chỉnh sửa ở tế bào trứng và tinh trùng thì sẽ di truyền. Còn gene được chỉnh sửa ở tế bào xoma hay còn gọi là tế bào thân ở người trưởng thành thì không mang tính di truyền. Phương pháp điều trị ung thư bằng hệ gene chính là tạo ra các loại thuốc uống tác động vào gene để khống chế tế bào ung thư.

Theo GS.TS Lê Đình Lương, thế giới hiện nay còn nhiều tranh cãi về vấn đề cây trồng biến đổi gene. Biến đổi gene có lợi hay có hại, vẫn là vấn đề nan giải. Việc chỉnh sửa gene trên cơ thể người cũng nằm trong lĩnh vực biến đổi gene. Trong khoa học thì không có thứ vừa đúng vừa sai, mà chỉ có đúng hay sai. Trong khi công nghệ biến đổi gene hiện nay vẫn chưa được công nhận là đúng hay sai bởi nó còn tùy thuộc vào từng người, từng mục đích khác nhau, từng thể chế khác nhau.

Nhiều người cho rằng, vậy sao ta không can thiệp vào gene người để con người tránh được bệnh tật, trẻ mãi, thậm chí là tuổi thọ tăng cao nhiều lần? Theo GS.TS Lê Đình Lương, nếu làm như thế là đi ngược lại tạo hóa. Và không loại trừ việc có những người tạo ra con người với mục đích xấu, sẽ là một sự khủng khiếp với nhân loại.

GS.TS Lê Đình Lương cho biết, hiện ở Việt Nam, chưa có luật cũng như các quy định liên quan đến vấn đề chỉnh sửa gene người do luật về xã hội luôn đi sau khoa học. Tuy nhiên, các quy định từ các quốc gia phát triển trên thế giới về vấn đề này buộc các nhà khoa học phải tuân thủ