Trao đổi với Khoa học và Đời sống/ Báo Tri thức và Cuộc sống, các chuyên gia cho rằng nắng nóng kéo dài, nhu cầu sử dụng thiết bị làm mát tăng, cộng với những bất cập biểu giá điện bậc thang hiện hành là vấn đề cần quan tâm. GS.VS.TSKH Trần Đình Long, nguyên Phó Chủ tịch Hội Điện lực Việt Nam (Hội thành viên Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) cho rằng, giảm số lượng điện bậc thang là xu thế đáng hoan nghênh, tiện lợi hơn cho người tiêu dùng. Trong khi đó, chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú nêu quan điểm, cần có thêm doanh nghiệp tư nhân tham gia vào các khâu truyền tải, phân phối điện để giảm tính độc quyền.

Nguyên nhân hóa đơn tiền điện tăng cao

Hóa đơn tiền điện tháng 4/2024 của nhiều hộ dân ở TP HCM và Hà Nội được ghi nhận tăng 20-50% so với tháng 3, gấp đôi so với các tháng trước đó. Theo các chuyên gia, đâu là nguyên nhân?

GS.VS.TSKH Trần Đình Long: Theo tôi, nguyên nhân dẫn đến hóa đơn tiền điện tăng trong tháng 4 là nắng nóng khiến nhu cầu sử dụng thiết bị làm mát như điều hòa, quạt điện tăng cao, dẫn đến tiêu thụ điện tăng.

Các tỉnh phía Nam trải qua thời gian nắng nóng kéo dài với nhiệt độ trung bình từ 35-40 độ C, trong khi miền Bắc cũng bắt đầu nắng nóng. Bên cạnh đó, sự phục hồi của sản xuất và xuất khẩu trong 4 tháng đầu năm 2024 khiến nhu cầu điện cho sản xuất công nghiệp cũng tăng rất cao.

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú: Chuyện thời tiết nắng nóng, hóa đơn tiền điện tăng là tất yếu. Tuy nhiên, bên cạnh đó, tiền điện tăng cũng một phần do hóa đơn tính tiền điện bị nhảy bậc theo biểu giá lũy tiến 6 bậc đang được áp dụng.

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú

Các ông có thể phân tích sự bất cập trong áp dụng biểu giá điện bậc thang như hiện nay?

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú: Việc áp dụng biểu giá điện bậc thang hiện nay còn nhiều bất cập. Thứ nhất, việc bù chéo giá điện giữa khách hàng sinh hoạt và sản xuất, nghĩa là người tiêu dùng điện sinh hoạt phải trả tiền bù cho điện sản xuất. Điện sản xuất chiếm đến 60% sản lượng điện sử dụng, nhưng giá điện lại thấp hơn giá điện sinh hoạt.

Cụ thể, biểu giá bán lẻ điện sinh hoạt hiện nay, vào khung giờ bình thường, giá cho các ngành sản xuất (cấp điện áp từ 110kV trở lên) là 1.584 đồng một kWh, thậm chí giờ thấp điểm 999 đồng một kWh. Trong khi đó, giá điện sinh hoạt bậc rẻ nhất 1.728 đồng một kWh, bậc cao nhất lên đến 3.015 đồng một kWh. Việc này khiến người dân phải bù giá cho cả doanh nghiệp có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI). Chính sách giá điện như hiện nay cũng không khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào máy móc, trang thiết bị ít tiêu hao năng lượng.

Thứ hai, biểu giá điện bậc thang hiện nay có bất cập là lấy người dùng nhiều bù cho người dùng ít. Chính sách 50kWh đến 100kWh đã có Nhà nước trợ cấp. Lẽ ra phải dùng nhiều trả nhiều, dùng ít trả ít theo cùng một bậc. Nhiều ý kiến cho rằng, biểu giá điện bậc thang để tiết kiệm điện, nhưng thực tế hiện nay, số đông khách hàng tiết kiệm điện, số hoang phí chỉ khoảng 5%.

Một vấn đề nữa là ngành điện vẫn độc quyền như xăng dầu, khó minh bạch. Cần thêm nhà đầu tư và phải chia tách các khâu sản xuất, truyền tải, phân phối, bán lẻ... Vấn đề phải giải quyết ở đây là minh bạch giá điện.

Bên cạnh đó, giá thành điện hiện chưa minh bạch do nhiều chi phí bất hợp lý được đưa cả vào giá điện như chi phí tiền lương cho nhân viên điện lực ở mức cao.

Bộ Công Thương đang lấy ý kiến hạ từ 6 bậc hiện nay xuống 5 bậc trong biểu giá bán lẻ điện. Đề xuất này có hợp lý?

GS.VS.TSKH Trần Đình Long: Theo phương án của Bộ Công Thương hạ bậc trongbiểu giá bán lẻ điện, bậc rẻ nhất tính cho hộ gia đình dùng dưới 100kWh thay vì 50 kWh như hiện hành, còn bậc cao nhất từ 701 kWh trở lên. Giá thấp nhất (bậc 1) khoảng 1.806 đồng/1kWh và cao nhất (bậc 5) là 3.612 đồng/1kWh (chưa gồm thuế VAT).

Tôi cho rằng, giảm số lượng điện bậc thang là xu thế đáng hoan nghênh, từ đó giảm dần còn 4 bậc, 3 bậc, thậm chí chỉ dùng giá thống nhất một bậc. Đây là xu thế tiện lợi hơn cho người tiêu dùng, cũng như tính tiền điện.

GS.VS.TSKH Trần Đình Long, nguyên Phó Chủ tịch Hội Điện lực Việt Nam

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú: Biểu giá 6 bậc hay giảm xuống 5 bậc đều chưa giải quyết được hết bất cập như tôi nêu ở trên. Trong đó, việc bù chéo giá điện giữa khách hàng dùng nhiều điện cho khách hàng dùng ít điện tiếp tục được thực hiện. Biểu giá 5 bậc vẫn sẽ tác động trực tiếp đến hộ tiêu dùng nhiều điện. Các hộ càng sử dụng điện nhiều, mức giá lũy tiến ở các bậc thang càng cao. Thậm chí, nó trực tiếp tác động tới hộ sử dụng từ 401 kWh trở lên. Trong khi đó, đa số hộ dùng trên 400kWh. Mức dùng này chỉ trung bình nhưng giá điện phải trả tính bằng 162% giá bình quân là quá cao.

Bên cạnh đó, cơ cấu biểu giá bán lẻ điện chưa bảo đảm phù hợp với Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị. Tôi cho rằng, cần có thêm doanh nghiệp tư nhân tham gia các khâu truyền tải, phân phối điện để giảm tính độc quyền. Đồng thời, cơ quan chức năng xem xét lại mức tiêu thụ điện tối thiểu, phổ biến ở mức nào, để có mức giá phù hợp.

Khi nào bán điện có lợi cho dân?

Một số ý kiến đề nghị bỏ biểu giá bậc thang, áp dụng cách tính điện một giá, theo thị trường cạnh tranh. Phương án này có mang lại trật tự bán điện lợi cho người tiêu dùng, thưa chuyên gia?

GS.VS.TSKH Trần Đình Long: Việc áp dụng cách tính điện một giá, theo thị trường cạnh tranh, không dùng giá bậc thang như hiện nay để thống nhất và dễ tính tiền điện, người dân có thể hiểu một cách dễ dàng hơn. Phương án này sẽ công bằng hơn với mọi người. Khách hàng dùng nhiều hay ít, cứ một kWh là trả từng ấy tiền, giống như các mặt hàng khác.

Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú: Bỏ giá điện bậc thang, áp dụng tính điện một giá là cần thiết. Như tôi phân tích, khách hàng tiêu dùng điện thấp đã có chính sách. Không thể lấy người dùng nhiều bù người dùng ít. Không thể lấy người dùng điện sinh hoạt để bù giá cho điện sản xuất.

Đồng thời, cần có các chính sách tiết kiệm điện và hiệu quả như tăng cường nhận thức sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, bảo vệ môi trường; khuyến khích đầu tư và sử dụng công nghệ, trang thiết bị tiết kiệm năng lượng; tăng cường kiểm toán năng lượng; áp dụng tiêu chuẩn, quy chuẩn bắt buộc kèm theo chế tài về sử dụng điện hiệu quả đối với những lĩnh vực, ngành có mức tiêu thụ điện cao và đẩy mạnh thực hiện chương trình quản lý nhu cầu điện (DSM), chương trình sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả.

Xin cảm ơn các chuyên gia.