Trường hợp bệnh mới mắc, nóng trong, táo bón: Phép trị thanh nhiệt, nhuận táo nhuyễn kiên, nên dùng Điều vị thừa khí thang gia giảm. Bài thuốc gồm đại hoàng 4g, mang tiêu 4g, cam thảo 2g. Cho đại hoàng, cam thảo sắc rồi bỏ bã, cho mang tiêu vào đun tiếp để sôi một lúc cho tan hết rồi uống. Tác dụng thanh nhiệt, nhuận táo nhuyễn kiên, trị táo bón.

Trường hợp đi cầu được, miệng khô khát. Phép trị thanh nhiệt, sinh tân, nên dùng bài Bạch hồ thang gia giảm. Bài thuốc gồm thạch cao 40g, tri mẫu 12g, gạo tẻ 30g, chích thảo 4g. Sắc nước cho chín gạo, lọc uống, bỏ xác, ngày uống 3 lần. Tác dụng thanh nhiệt, sinh tân, trị chứng dương minh kinh chứng thường có sốt cao, đau đầu, mồm khô, khát nước, ra mồ hôi nhiều, rêu lưỡi vàng khô, mạch hồng, đại, có lực hoặc hoạt sác.

Trong bài thuốc, thạch cao tính ngọt hàn, tác dụng tả hỏa gọi là chủ dược. Tri mẫu đắng hàn để thanh phế vị nhiệt. Tri mẫu và thạch cao cùng dùng sẽ tăng cường tác dụng trừ phiền. Cam thảo, gạo tẻ ích vị, bảo vệ tân dịch. Bốn vị dùng chung có tác dụng thanh nhiệt, trừ phiền, sinh tân, chỉ khát.

Khi bệnh biến chứng, nếu nhiệt làm cạn mất cả chân âm, người nóng như lửa, tiểu tiện như huyết, miệng khô lưỡi se, đại tiểu tiện không thông, do âm hư sinh nội nhiệt thì dùng bài Thanh nhiệt cứu âm tiễn gia giảm. Bài thuốc gồm sinh địa 4g, tri mẫu 4g, thạch cao 4g, thiên hoa phấn 4g, mạch môn 4g, nguyên sâm 4g, xích thược 12g, đơn bì 4g, kim ngân 4g, liên kiều 4g. Sắc 3 bát lấy 1 bát uống. Tác dụng thanh nhiệt, nhuận tràng thông tiện, sinh tân...

Trong bài thuốc xích thược, nguyên sâm, đơn bì, sinh địa thanh nhiệt, nhuận tràng, thông tiện. Thạch cao, tri mẫu thanh khí nhiệt.  Mạch môn, thiên hoa phấn sinh tân. Cũng có thể dùng bài mạch đông hòa vị thang gia giảm. Bài thuốc gồm mạch đông 12g, thạch hộc 8g, tây dương sâm 4g, ngọc trúc 12g, sinh cốc nha 12g, hoàng tinh 12g. Sắc uống. Tác dụng dưỡng vị sinh tân, giáng nghịch. Bài này toàn vị hoà, vị sinh tân và bổ vị. Trẻ bị bệnh lý nhiệt khỏi rồi chân huyết thiếu, sức khoẻ lâu trở lại nên cho dùng rất bổ dưỡng.

Lương y Minh Phúc (nguyên PCT Hội Đông y Vũng Tàu)