Ngân kiều tán gia giảm là bài thuốc được ghi trong sách Ôn bệnh điều biện được sử dụng rộng rãi trong nền y học cổ truyền. Bài thuốc có tác dụng trị những bệnh trong phạm vi ôn dịch, khởi phát là sốt cao, sau đó kèm theo ho, nhiều đờm, họng đau rát, triệu chứng thiên về cấp tính và mức độ tiến triển nhanh như bạch hầu...

Thành phần bài thuốc gồm: Kim ngân hoa 30g, liên kiều 30g, cát cánh 18g, bạc hà 18g, ngưu bàng tử 18g, trúc diệp 12g, kinh giới huệ (tuệ) 12g, đạm đậu xị 15g, cam thảo 15g. Tất cả tán thành bột mịn.

Các vị thuốc tán bột, lấy tiên vỹ căn (rễ lau sậy tươi sắc lấy nước làm thang, uống với thuốc bột. Nhưng khi sắc vị lau sậy tươi thấy mùi thơm tỏa ra thì không đun nữa. Nếu đun lâu hơn, nước lau sậy sẽ đậm lại và đi vào trung tiêu, không giải quyết được bệnh. Bệnh nặng thì 2 giờ uống 1 lần, ngày uống 3 lần, đêm 1 lần. Bệnh không giải, chưa đỡ, lại uống tiếp. Liều lượng thuốc bột của người lớn, uống mỗi lần 18g. Nhưng đối với cháu nhỏ từ 3 – 6 tuổi, mỗi lần chỉ uống từ 3 – 6g, giảm 2/3 so với người lớn.

Công năng của bài thuốc: Tân lương thấu (giải) biểu, thanh nhiệt, giải độc. Chữa nhiều bệnh như mới bị ôn bệnh, phát nhiệt hơi sợ gió lạnh, ra mồ hôi nhưng không nhiều, nhức đầu, khát nước, ho, đau họng, đầu lưỡi đỏ, rêu lưỡi trắng mỏng hoặc vàng mỏng, mạch phù sác.

Trong những năm gần đây, người ta cũng dùng nhiều để chữa các chứng cảm mạo lưu hành (cảm cúm lây lan), sởi, viêm phế quản, viêm tuyến mang tai lây lan, viêm họng cấp tính, viêm amidal cấp tính, viêm não thời kỳ đầu do phong nhiệt thuộc biểu chứng.

Nếu vùng ngực đầy sách gia hoắc hương 9g, uất kim 9g. Khát nước nhiều gia thiên hoa phấn. Gáy sưng, họng đau gia mã bột, huyền sâm. Nếu chảy máu cam thì bỏ kinh giới, đạm đậu xị gia bạch mao căn (rễ cỏ tranh 9g, trắc bách diệp thán 9g, chi tử thán (chi tử sao đen). Ho gia hạnh nhân 9g.

Trong bài thuốc, ngân hoa, liên kiều là chủ dược, có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, tân lương giải biểu. Bạc hà, kinh giới, tân tán biểu tà. Đậu xị giải nhiệt ra ngoài. Cát cánh, ngưu bàng, cam thảo tuyên phế khứ đàm, thông lợi hầu họng tan kết tụ. Trúc diệp, lô vỹ căn (rễ lau sậy) cam lương thanh nhiệt giải độc cùng phối hợp với những vị tân tán biểu tà, tạo nên công hiệu sơ tán phong nhiệt, thanh nhiệt giải độc.

TTND.Lương y Giỏi Trần Văn Quảng (Hội Đông y Việt Nam)