Theo y học cổ truyền, dương khí hư phần nhiều do thiên tiên bất túc, bệnh ốm lâu ngày, cơ năng nội tạng suy giảm không sưởi ấm cơ thể, nguyên nhân có liên quan đến ăn uống không phù hợp, lạm dụng thực phẩm chua đắng lạnh quá mà dễ phát sinh một số chứng như cảm lạnh, tiêu chảy, phát hãn, sinh lý yếu... Dưới đây là các món ăn, vị thuốc nên ăn và không nên ăn theo thể chứng khí hư thường gặp.
-Trường hợp người bệnh ăn sống, nguội lạnh hay bị đau bụng. Phép trị ôn bổ tỳ vị, cầm tả, đang bị tiêu chảy nên uống trà gừng, búp ổi. Nếu dùng thịt nên ăn gan, dạ dày lợn, thịt nạc gà mái, chim bồ câu... tốt nhất nấu cháo, nấu súp. Rau củ quả dùng hạt sen, giá đậu, ý dĩ, cà rốt, khoai tây, đậu ván, đậu đỏ, lá mơ lông, rau quế, rau mùi tàu, các loại rau thơm.
Trái cây nên dùng táo, dâu, măng cụt, mãng cầu, hồng xiêm, hồng chín. Các món ăn hàng ngày có thể cho nhiều gia vị cay ấm như gừng hành, tiêu, ớt, sả, quế, thảo quả, sa nhân, bột cà ri, húng lìu và vị cay ấm. Uống nước trà gừng, trà vối, vỏ quít, lúa trần mễ.
Kiêng cữ: Khí hư tiêu chảy không nên ăn vị mát nhuận tràng như rau đay, mồng tơi, mướp hương, rau diếp cá, dưa leo, mướp đắng, nước dừa, nước cam, nước chanh, ốc, hến, các loại thức ăn nên ăn nguội lạnh và các loại rau củ có vị chua, mát thanh nhiệt khác.
- Trường hợp ra mồi hôi, mệt mỏi, đoản khí, ăn kém. Nên ăn các vị bổ ấm như thịt dê, thịt chim, gà, cật heo, tiết heo, thịt lươn, con trai đồng, chim bồ câu, chim cút, cá chép, tốt nhất nấu cháo cho nhiều tiêu gừng gia vị cay ấm. Nên ăn gạo nếp (nhu mễ), lúa mỳ (phù tiểu mạch) kê, đậu đen, đậu đỏ, ngũ cốc còn nguyên vỏ lụa dùng nên sao vàng. Rau củ quả tốt nhất là bông bí, hoa lý, rau tần ô, đậu vuông, đậu ván, khoai mài, khoai mỡ, bí đỏ, hạt sen, củ sen. Uống nước trà gừng, trà sâm, trà vối, trà mâm xôi, trà linh chi, trà vỏ quýt.
Kiêng cữ: Khí hư nhiều mồ hôi không nên dùng thức ăn có vị chua tính hàn như cam, măng, xoài, me, khế. Hạn chế uống nước mát lợi tiểu, thanh nhiệt như atisô, diệp hạ châu, mã đề, rễ tranh, nước giải khát cho đá lạnh.
- Trường hợp dễ cảm lạnh ho thở, đàm nhiều. Ăn thịt nên chọn thịt heo, thịt gà, cá lóc và các loại thịt nạc động vật khác. Khi chế biến cho nhiều gừng, hành, rau tía rô, và gia vị cay ấm khác phù hợp. Rau củ quả nên ăn kinh giới, rau mùi, thì là, tần ô, húng quế, cải cay, lá lốt, cần tây, cần ta, củ kiệu, hành, thì là, các loại rau thơm. Trái cây nên ăn như quít, táo, nho, dâu, mãng cầu, hồng xiêm.
Kiêng cữ: Khí hư bị cảm lạnh không nên ăn thức ăn vị tân lương giải biểu như sắn dây, cúc hoa, lá dâu, rau má, nước dừa, kem, cam, măng, cà, atisô, ốc hến, rau sống, món ăn nguội lạnh và hạn chế thức ăn xào rán nhiều dầu mỡ khó tiêu, sinh đàm.
Lương y Nguyễn Văn Sáu (TT Y tế Bà Rịa)