Mất ngủ do tỳ vị kém, can khí uất đàm hỏa uất kết bên trong: Bệnh nhân ngủ kém, khi tỉnh dậy thì đầu óc căng trướng, có khi choáng váng, miệng đắng, tính tình nóng nảy, có khi đau tức hai mạng sườn, đại tiện táo, mạch huyền hoạt. Điều trị, thanh nhiệt hóa đàm, giáng hỏa bình can. Bài thuốc Trừ đàm giáng hỏa phương: Sài hồ 9g, chỉ xác 9g, hoàng cầm 15g, dạ giao đằng 15g, thanh bì 12g, trúc nhự 12g, chi tử 9g, bán hạ (chế) 12g, trân châu mẫu 50g. Nngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn.
Hay kinh sợ, đêm nằm không ngủ: Đêm đang ngủ lơ mơ thì tỉnh giấc thấy sợ hãi, đầu choáng váng khó chịu. Điều trị, trấn kinh an thần, trừ đờm tiêu ẩm. Bài thuốc Trấn kinh phương: Hắc táo nhân 20g, mạch môn 10g, uất lý nhân 10g, chỉ thực 10g, đan sâm 15g, phục linh 15g, sinh cam thảo 10g, trần bì 12g, viễn chí 10g, bán hạ (chế) 12g, mẫu lệ phấn 15g, trư đởm bì (sao) 15g. Ngày uống một thang sắc 3 lần trộn lẫn cô đặc chia 3 lần uống sau khi ăn.
Đau lâm râm vùng thượng vị làm mất ngủ: Vị quản trướng đầy đau, chán ăn, ngực đầy khó chịu, người mệt mỏi, hay ợ ra nước (trào ngược) chất lưỡi đỏ, mạch huyền. Điều trị, lý khí tiêu thực, hòa trung an thần. Bài thuốc Hòa trung phương: Hậu phác 12g, mạch nha (sao) 12g, mộc hương 6g, tân lang 12g, hoắc hương 6g, dây hà thủ ô đỏ 12g, trần bì 12g, thần khúc 10g, bạch thược 12g, sơn tra 6g, nhục đậu khấu 6g. Ngày uống một thang, sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn.
Chứng mất ngủ do trung khí hư nhược: Do thận tinh hao tổn tâm thận bất giao. Triệu chứng, đêm nằm tim hồi hộp, mất ngủ, đầu choáng váng, tai ù, lưng gối đau mỏi, tinh thần sút kém, Chất lưỡi nhạt, mạch hư nhược. Điều trị, bồi bổ trung tiêu, ích thận tinh, giao thông điều hòa tâm thận. Bài thuốc Tử linh thang: Tử thạch anh 30g, linh từ thạch 30g (hai vị này đập nhỏ sắc trước 30 phút) sau đó cho tiếp thỏ ty tử 15g, đảng sâm 12g, hoài sơn 15g, cốc nha 30g, cẩu kỷ tử 15g, phục linh 12g, mạch nha 30g, cam thảo sống 3g vào sắc tiếp. Nếu mất ngủ kéo dài quá nặng kèm tâm hồi hộp gia dạ giao đằng 15g, hắc táo nhân 15g, kim thiên đằng 16g. Nếu chóng mặt không dậy được gia hà thủ ô (chế) 15g, cúc hoa (sao cháy sém) 10g, chỉ thực tử 8g, ngưu tất 8g. Nếu ngực khó chịu, tinh thần mệt mỏi, lưỡi nhạt, mạch trầm nhược gia đan sâm 12g, phá cố chỉ 8g, thạch xương bồ 8g, sâm cao ly 12g (hãm riêng uống). Ngày uống một thang sắc uống 3 lần trong ngày, uống sau khi ăn trưa, tối và trước khi đi ngủ.
TTND.BS cao cấp Nguyễn Xuân Hướng (nguyên Chủ tịch Hội Đông y Việt Nam)