Mã thầy là loại củ mọc dưới nước to bằng củ hành vỏ màu đen nâu, còn tên là củ năng, bột tề, thủy vu... trong củ mã thầy chứa 68,52% nước, 18,75% tinh bột, 2,25% đạm, 0,19% mỡ và 1,58% chất khoáng. Đặc biệt, còn chứa puchiin, một chất có tính kháng khuẩn không chịu nhiệt. Mã thầy là món ăn mùa hè giúp giải nhiệt và chữa nhiều bệnh.

Cơ thể suy nhược, phù thũng, mắt đỏ, mắt mờ ở người già: Mã thầy tươi 250g, gạo tẻ 100g, cho cùng nấu cháo ăn.

Thanh nhiệt hóa đàm, nhuận phế, dùng làm đồ uống giải khát có tính mát bổ và chữa các bệnh lý viêm nhiễm cấp tính đường hô hấp trên như viêm họng, viêm amydal, viêm phế quản...: Mã thầy 500g, đường phèn 250g. Mã thầy rửa sạch, bỏ vỏ ngoài, thái miếng rồi ép lấy nước (nếu có máy ép là tốt nhất), lọc qua vải sạch rồi hòa với đường phèn, chia uống vài lần trong ngày.

Phòng chống các bệnh lý viêm nhiễm cấp tính đường hô hấp (thanh nhiệt trừ đàm, nhuận phế bổ hư, dùng làm đồ uống bổ mát): Mã thầy 500g, mật ong 500g. Mã thầy rửa sạch, nghiền nát, ép lấy nước rồi hòa mật ong để uống.

Phòng chống các chứng bệnh như viêm đường tiết niệu, viêm họng, viêm phế quản, trĩ, sốt cao mất nước...: Mã thầy 200g, ngó sen tươi 200g, lê 200g, mật ong 15ml. Tất cả các vị thuốc rửa sạch, thái rồi ép lấy nước, lọc qua vải sạch, hòa với mật ong để uống.

Viêm đường tiết niệu, viêm họng, tiểu tiện bất lợi, viêm thận mạn tính, cao huyết áp, say rượu...: Mã thầy 200g, đường phèn 80g, mía 350g, cà rốt 200g. Mã thầy rửa sạch, gọt vỏ, ngâm nước muối một lát rồi lại rửa sạch; Mía róc vỏ, chặt khúc, ngâm qua nước muối; Cà rốt rửa sạch thái miếng. Tất cả cho vào nồi đun trong 30 phút với lượng nước vừa đủ, để nguội uống trong ngày.

Chữa các bệnh viêm đường hô hấp trên, cao huyết áp...: Mã thầy 100g, chanh tươi 100g, nước đun sôi để nguội 1 lít. Mã thầy rửa sạch gọt vỏ, thái miếng; Chanh gọt bớt vỏ xanh bổ đôi; Hai thứ cho vào nồi sắc lấy nước uống.

Thanh nhiệt sinh tân, lương huyết giải độc, hóa đàm tiêu tích, mát gan sáng mắt: Mã thầy 200g, đường phèn 150g, hoài sơn 25g, hạt sen 25g, khiếm thực 25g, sa sâm 25g, ngọc trúc 25g, bách hợp 25g, ý dĩ 25g và long nhãn 25g. Tất cả đem sắc với một lượng nước vừa đủ trong 60 phút, để nguội uống trong ngày.

Thanh nhiệt, lợi niệu, giáng áp, dùng làm đồ uống để phòng chống cao huyết áp: Mã thầy 10 củ, hải đới 25g, râu ngô 25g. Mã thầy gọt vỏ, rửa sạch, thái miếng, đem sắc cùng hải đới và râu ngô chia ra uống nhiều lần trong ngày.

Ăn kém, chậm tiêu, hay đầy trướng bụng: Mã thầy lượng vừa đủ, dạ dày lợn 1 cái. Mã thầy gọt vỏ rửa sạch, thái vụn; Dạ dày lợn làm sạch rồi cho mã thầy vào trong, buộc kín miệng, đem hầm chín, chế thêm gia vị, chia ăn vài lần trong ngày.

Lưu ý: Những người có thể chất hoặc bệnh lý thuộc thể hư hàn, biểu hiện bằng các triệu chứng như sợ lạnh, tay chân lạnh, hay đau bụng khi ăn đồ sống lạnh, đại tiện lỏng hoặc nát, dễ bị cảm lạnh, ăn kém tiêu... không nên dùng mã thầy. 

BS Hoàng Xuân (Bộ Y tế)