“Sau COP 26, cam kết của các quốc gia và doanh nghiệp trong việc phi carbon hóa, phát triển bền vững ngày càng rõ ràng, đặc biệt sử dụng năng lượng. Đây là cơ hội để Việt Nam củng cố vị thế, nhưng đặt ra nhiều thách thức”, ông Hoàng Quang Phòng, Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho biết.

Theo nhận định của các chuyên gia, chuyển dịch năng lượng sẽ tác động mạnh đến chuỗi cung ứng năng lượng và vận tải điện; mở ra cơ hội cho các doanh nghiệp công nghệ tiên tiến, đặc biệt trong lĩnh vực lưu trữ năng lượng, điện gió ngoài khơi và hydro xanh.

Chính phủ và doanh nghiệp Việt Nam tập trung phát triển bền vững, mang đến triển vọng cho các sản phẩm và dịch vụ xanh. Khi đó, các nhà cung cấp giải pháp tích hợp có cơ hội tăng trưởng, trong khi người tiêu dùng năng lượng có thể khai thác nguồn doanh thu mới từ dịch vụ cung cấp cho lưới điện.

Việc áp dụng các công nghệ mới giúp nâng cao hiệu quả năng lượng, giảm chi phí và cải thiện hình ảnh thương hiệu, đặc biệt trong bối cảnh các doanh nghiệp ngày càng coi trọng vai trò đối phó với biến đổi khí hậu.

Tuy nhiên, còn đó rủi ro lớn liên quan tài chính và quy định. Các dự án năng lượng quy mô lớn đòi hỏi chi phí đầu tư ban đầu rất cao, trong khi các sản phẩm tài chính hiện tại chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu của lĩnh vực này tại Việt Nam.

Quy trình phê duyệt dự án còn phức tạp và nhiều quy định vẫn gây cản trở cho việc triển khai các dự án năng lượng tái tạo. Cơ chế mua bán điện trực tiếp vẫn trong giai đoạn thử nghiệm và thiếu kinh nghiệm triển khai thực tế, khiến các nhà đầu tư e ngại. Sự phụ thuộc vào nhập khẩu các linh kiện quan trọng cũng là một yếu tố gây gián đoạn chuỗi cung ứng. Việc chưa phát triển đầy đủ năng lực sản xuất nội địa và thiếu hệ sinh thái sản xuất địa phương làm giảm khả năng mở rộng và tính bền vững của quá trình chuyển dịch năng lượng.

Để gỡ nút thắt chuyển dịch năng lượng, ông Hoàng Quang Phòng cho rằng, cần có sự điều chỉnh về khung pháp lý. Theo đó, cần đơn giản hóa và đẩy nhanh quy trình cấp phép các dự án năng lượng, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho chuỗi cung ứng và hệ sinh thái địa phương phát triển mạnh mẽ. Điều này không chỉ giúp đẩy nhanh quá trình chuyển dịch năng lượng mà còn thúc đẩy Việt Nam đạt được mục tiêu phát triển đồng bộ về kinh tế, xã hội và môi trường.

Ông Nguyễn Sỹ Đăng, Phó Vụ trưởng Vụ Đánh giá, thẩm định và Giám định công nghệ (Bộ KH&CN) cho biết, trong quá trình chuyển dịch năng lượng cũng cần lưu ý đến vấn đề tự chủ và dựa vào những thế mạnh và ưu thế đang có. Đặc biệt, chưa thể loại bỏ thuỷ điện ngay được, bởi đây là công nghệ Việt Nam đã làm chủ được.

Những năm gần đây, Việt Nam và các quốc gia trên thế giới đối mặt với những tác động nghiêm trọng của biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường, nguy cơ làm cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, đe dọa đến sự ổn định phát triển nền kinh tế. Để hướng đến kỷ nguyên mới về tăng trưởng xanh và phát triển bền vững, việc phát triển kinh tế tuần hoàn đang ngày càng trở nên cấp thiết và là nhiệm vụ trọng tâm để Việt Nam chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế.

Việt Nam cần thúc đẩy thực hiện chuyển đổi xanh, chuyển đổi số thông qua xây dựng chặt chẽ các chính sách về bảo vệ môi trường; khuyến khích không chỉ doanh nghiệp mà cả người dân tham gia vào thực hiện kinh tế tuần hoàn; cùng với đó, để đạt mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính, Việt Nam cần xây dựng các chiến lược tăng cường năng lực cạnh tranh và đẩy mạnh chất lượng đầu tư hướng đến phục hồi hiệu quả của nền kinh tế.

Ông Nguyễn Đình Thọ, Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và môi trường (ISPONRE), cho rằng Việt Nam đã trải qua quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường (năm 1986). Đây là dấu mốc quan trọng và trong suốt gần 40 năm qua Việt Nam đã đạt được những thành công nhất định.

Theo ông Nguyễn Đình Thọ, nước ta đi từ nền kinh tế xã hội truyền thống tới tiền công nghiệp, nền kinh tế công nghiệp, hậu công nghiệp và cuối cùng là nền kinh tế hiện đại. Trong 5 bước này, Việt Nam mới đang ở bước thứ 2, tức là tiền công nghiệp, thậm chí chưa có công nghiệp chế tạo. Vì vậy, kỷ nguyên sắp tới của Việt Nam là kỷ nguyên xanh, kỷ nguyên số cùng với kỷ nguyên toàn cầu. Việt Nam còn phải nỗ lực rất nhiều, đầu tư vào hạ tầng xanh, nhân lực, vật lực và tài chính xanh để đạt được mục tiêu này.

Ông Thọ cho rằng, động lực tăng trưởng của nền kinh tế trong thời gian qua chủ yếu tập trung vào đầu tư hạ tầng, các cảng hàng không; định hướng xây dựng trung tâm thị trường tài chính châu Á ở Đà Nẵng, TP HCM; dự án đường sắt cao tốc… đây là những cơ hội thúc đẩy Việt Nam tăng trưởng trong thời gian tới.

Tuy nhiên, vấn đề nổi lên là chuyển dịch nền kinh tế từ nâu sang xanh. Quy mô nền kinh tế của Việt Nam năm 2020 chỉ có 2% nền kinh tế là xanh, đến nay khoảng 4 - 4,5%. Do đó, trong thời gian tới để chuyển đổi xanh, chuyển đổi số, cần tập trung vào ba yêu cầu: tài chính xanh, công nghệ xanh và nâng cao năng lực xanh. Để có được điều này, đầu tư vào nhân lực xanh có ý nghĩa hết sức quan trọng.

Nhấn mạnh việc chuyển đổi số, chuyển đổi xanh là yêu cầu bắt buộc, ông Nguyễn Hoa Cương, Phó Việ̂n trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, Việt Nam gần như đạt tới hạn trong việc khai thác các yếu tố liên quan tới lao động giá rẻ, sử dụng nhiều tài nguyên, do đó cần tận dụng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Đây không phải là câu chuyện về động lực kinh tế, mà nó chắc chắn được tạo ra khi chúng ta nhận thấy phải có cách tiếp cận mới trong ứng dụng khoa học và công nghệ để mang lại hiệu quả kinh tế cao hơn.

Theo ông Nguyễn Hoa Cương, cần nhận diện thách thức đặt ra đối với Việt Nam. Chúng ta không nói về câu chuyện kinh tế số, kinh tế xanh đơn lẻ mà nói về chuyển đổi kép. Xanh và số, hai yếu tố này phải gắn chặt với nhau. Các khó khăn hiện nay với Việt Nam, là nguồn lực: khung pháp lý, nhân lực, vai trò của khu vực công, thực thi chính sách...Đây là những vấn đề căn cơ trong chuyển đổi xanh, chuyển đổi số.

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ chỉ ra những yếu tố giúp Việt Nam thành công trong việc chuyển đổi sang kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn bao gồm: thứ nhất là thể chế, cần được ưu tiên số 1, thứ hai là hạ tầng, thứ ba là tài chính xanh, thứ tư là công nghệ xanh, và cuối cùng là năng lượng xanh…

Về thể chế chính sách, rất nỗ lực khi lồng ghép kinh tế tuần hoàn vào trong luật Bảo vệ môi trường và là một trong những nước đi đầu trong khu vực. Về hạ tầng xanh, nước ta ở mức thấp so với thế giới do chúng ta đang ở trình độ phát triển, đứng ở vị trí 94/160.

Những khó khăn đối với việc chuyển đổi xanh, chuyển đổi tuần hoàn, chuyển đổi carbon thấp vẫn là rất lớn. Quy mô nền kinh tế xanh vẫn ở mức 2%, trong khi 98% còn lại vẫn là kinh tế "nâu".

Theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, các nhà khoa học trao đổi về vấn đề tập trung nguồn lực chuyển nền kinh tế từ "nâu" sang "xanh". Nguyên tắc của kinh doanh cho thấy, sử dụng 20% nguồn lực để tạo ra được 80% kết quả. Hiện, nước ta gặp không ít khó khăn về việc tăng cường năng lực, vấn đề đào tạo nguồn nhân lực và con người, về khả năng tiếp cận công nghệ và khả năng tiếp cận vốn xanh. Nếu không khắc phục được điều này, các nước khác trên thế giới sẽ tiếp cận nguồn tài chính khí hậu khổng lồ mà thế giới đang dành cho các nước đang phát triển.

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ nhấn mạnh, Việt Nam cần có những biện pháp hỗ trợ ưu đãi, đặc biệt thông qua phát hành trái phiếu xanh, tín dụng xanh, mua sắm xanh, thuế phí ưu đãi xanh, đồng thời cần có những ưu đãi về đất đai và tất cả những ưu đãi khác trong mua sắm xanh.

Để phát triển kinh tế xanh gắn với phát triển bền vững, Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống chính sách về phát triển kinh tế xanh để tạo điều kiện thuận lợi cho sự tham gia của doanh nghiệp vào nền kinh tế xanh và hưởng lợi từ mô hình này. Xây dựng chiến lược tổng thể về phát triển kinh tế xanh, xây dựng cơ cấu nền kinh tế xanh với ba trụ cột nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ; Chính phủ cần đầu tư nguồn lực nhiều hơn vào phát triển, ứng dụng công nghệ cao, phát triển năng lượng; thu hút các nguồn lực trong và ngoài nước vào quá trình chuyển dịch sang tăng trưởng xanh, tạo điều kiện thuận lợi cho các dự án đầu tư có quy mô lớn, hiện đại, đáp ứng tiêu chuẩn về môi trường, học tập kinh nghiệm phát triển xanh của các quốc gia tiên tiếp để áp dụng vào Việt Nam.