Lăng mộ Hoàng Hối Khanh tại Đại Giang, Trường Thủy.
Nhượng bộ để rút ngòi nổ chiến tranh
Năm Ất Mùi (1405), người Minh sai sứ sang đòi lại đất Lộc Châu. Đất vùng này, nguyên xưa thuộc tỉnh Quảng Tây, sau cắt về cho Giao Chỉ, đến nay thì Trung Quốc cho người sang đòi lại.
Hồ Quý Ly cử Hoàng Hối Khanh làm Cát địa sứ (sứ giả phụ trách việc trả đất). Biết rõ Trung Quốc đòi đất chỉ là cái cớ để sang xâm lược nước ta và vùng đất Lộc Châu không khỏi rơi vào tay nhà Minh, Hoàng Hối Khanh đã mềm dẻo tìm cách hòa hoãn nhằm kéo dài thời gian để củng cố lực lượng, phòng khi chiến sự xảy ra khỏi bất ngờ bị động.
Nhưng do sức ép của quan quân nhà Minh, Hoàng Hối Khanh đã lấy 59 thôn ở Cổ Lâu trả lại cho nhà Minh. Sự việc này Hoàng Hối Khanh bị Hồ Quý Ly trách mắng, bởi Hồ Quý Ly không muốn trả lại đất cho nhà Minh.
Sách Đại Việt sử ký toàn thư chép: “Quý Ly trách mắng, lăng nhục Hoàng Hối Khanh vì trả lại đất nhiều quá”.
Nhưng nhờ sự nhượng bộ này mà ngòi nổ chiến tranh bớt căng thẳng, nhà Hồ có thời gian chuẩn bị lực lượng kháng chiến được hơn một năm nữa để cuối cùng thất bại bởi nhà Hồ không được nhân dân ủng hộ.
Thành Đa Bang thất thủ
Sử sách còn ghi chép đời Trần Thuận Tông (1388-1398), niên hiệu Quang Thái năm thứ 9 (1396), Trần Tùng đi đánh Chiêm Thành bắt được tướng nước này là Bố Đông đem về cho chỉ huy quân Hồ Bôn.
Tháng 9 năm Bính Tuất (1406), khi phòng ngự thành Đa Bang, Bố Đông dâng kế sách: “Đưa quân lên biên giới đón đánh, không cho quân giặc tiến vào đất ta, không để chúng ỷ vào trường binh và thông được đường tiến quân”.
Nhưng các tướng nhà Hồ không nghe theo… Và quân Minh do Trương Phụ chỉ huy đã tràn xuống Pha Lũy (vùng sông Thương). Một cánh quân do Mộc Thạch chỉ huy đánh vào Phú Lệnh (ải Nam Quan), quân giặc ào ào vượt qua biên giới rồi hội quân ở Bạch Hạc. Nhà Minh lại xảo quyệt làm bản văn kể tội nhà Hồ cướp ngôi nhà Trần làm lung lạc tinh thần dân chúng.
Ngày 2 tháng 12, quân Minh chiếm được Việt Trì. Tướng Hồ Xạ không giữ nổi phòng tuyến phải chạy về bờ nam sông Cái. Đến ngày 7 quân Minh cho khiêng thuyền ra bờ sông, bị tướng quân Trần Đỉnh đánh bại.
Tướng nhà Minh tức giận đem những kẻ bị đánh thua ra chém. Quân lính khiếp sợ xin liều chết cố đánh để lập công.
Đêm mồng 9 quân Minh đem quân đánh úp nhà Hồ ở bãi Mộc Hoàn. Tướng nhà Hồ là Nguyễn Công Khôi không cảnh giác, thuyền bị đốt cháy gần hết. Toàn quân bị tiêu diệt.
Thủy quân và bộ binh quân Hồ không ứng cứu được nhau. Tướng nhà Minh là Trương Phụ chia quân đánh hai mặt tây bắc và đông nam thành Đa Bang.
Hỏa tiễn quân Minh đánh vào voi trận nhà Hồ. Voi quay lui, chúng thúc quân theo chân voi vào thành. Thành Đa Bang bị hạ. Quân nhà Hồ ở dọc sông đều tan rã. Quân nhà Minh tiến vào Thăng Long (Đông Đô) cướp bóc, đốt phá, kho lương thực của nhà Hồ rơi vào tay giặc.
(còn nữa)
Dương Tuấn