Bài toán tình thế
Hiện nay, đã có rất nhiều văcxin của các hãng, các quốc gia khác nhau được cho phép sử dụng khẩn cấp ở nhiều nơi trên thế giới. Ngay sau đó, việc trộn văcxin giữa các hãng khác nhau cũng đã được quan tâm từ rất sớm bởi nhiều lý do (việc này đã xảy ra ở nhiều nước châu Âu lúc đầu năm 2021 và hiện nay là Việt Nam): 1. Không đủ văcxin nên không có loại văcxin giống như đã chích ở liều đầu tiên; 2. Mũi văcxin đầu tiên gây phản ứng phụ quá nặng và nguy hiểm cho người chích, bắt buộc phải sử dụng mũi 2 bằng loại văcxin khác (ví dụ như trường hợp văcxin AstraZeneca gây phản ứng phụ đông máu hiếm gặp ở người trẻ); 3. Cần phải tăng hiệu quả của các loại văcxin kém hiệu quả (một số nước phương Tây hỗ trợ bằng các liều văcxin bổ sung).
Câu hỏi có nên trộn văcxin giữa các hãng khác nhau hay không là một câu hỏi khó và đương nhiên câu trả lời không đơn giản, phải được các nhà khoa học trả lời bằng “kết quả thực nghiệm”. Vì dù rằng cùng hướng đến việc ngăn ngừa bệnh Covid-19, nhưng các văcxin được bào chế bằng những công nghệ khác nhau có thể kích thích hệ miễn dịch với những cơ chế khác nhau khiến cho hiệu quả tốt hơn hoặc yếu hơn với nhiều hoặc ít phản ứng phụ hơn.
Do vậy, để đảm bảo an toàn và hiệu quả, việc chích văcxin bằng những liều giống nhau vẫn được khuyến cáo “ưu tiên hàng đầu” và hầu hết các nước trên thế giới chỉ tiến hành việc trộn văcxin khi thực sự “cần phải làm việc đó” bởi các lý do kể trên và phải dựa trên các kết quả nghiên cứu khoa học cụ thể. Cho đến nay các kết quả về nghiên cứu trộn văcxin bắt đầu có nhiều hơn để các tổ chức y tế trên thế giới tham khảo và định hướng cho chiến lược văcxin của nước họ.
Trộn AstraZeneca và mRNA
Số liệu nghiên cứu trộn giữa văcxin Covid-19 của AstraZenenca và mRNA văcxin của Pfizer/BioNTech có thể được xem là nhiều nhất hiện nay.
Trong những nghiên cứu gần đây, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng sau liều 1 bằng văcxin của AstraZeneca với liều 2 của Pfizer/BioNTech có thể sẽ tạo ra các phản ứng miễn dịch mạnh hơn (được đo bằng lượng kháng thể trong máu) so với 2 liều AstraZeneca (hình trên trong bài). Ngoài ra, nếu 2 liều này cách nhau khoảng 4 tuần thì việc kết hợp của AstraZeneca và Pfizer/BioNTech có thể làm tăng triệu chứng phụ nhưng nếu khoảng cách 2 liều là trên 8 tuần (trong nghiên cứu của nhóm Belda-Iniesta ở Tây Ban Nha) hoặc từ 10 - 12 tuần (trong nghiên cứu của nhóm Leif Erik Sander ở Đức) thì triệu chứng phụ không đáng kể và thậm chí còn tăng hiệu quả của văcxin. Những kết quả nghiên cứu này đã giúp nhiều nước như Tây Ban Nha, Hàn Quốc, Canada, Đức, Pháp, Na Uy và Đan Mạch... hiện nay định hướng cho việc chích trộn văcxin của AstraZeneca và Pfizer/BioNTech.
Ngoài ra, việc kết hợp giữa văcxin của AstraZeneca và Moderna tuy không nhiều như Pfizer/BioNtech những cũng cho kết quả tương tự. Một nghiên cứu trên nhóm nhỏ (88 người) các tình nguyện viên là nhân viên y tế ở Thụy Điển. Trong nghiên cứu này, tất cả người tham gia điều đã được chích mũi 1 là văcxin của AstraZeneca và liều 2 là Moderna với thời gian giữa 2 liều là 9 - 12 tuần. Kết quả cho thấy, những người được chích mũi Moderna liều 2 có nhiều kháng thể hơn rõ rệt so với những người chích văcxin cùng loại, dù rằng họ cũng cho thấy có vẻ có phản ứng phụ nhiều hơn (tuy không đáng kể nếu nhìn nhận dưới góc độ xác suất thống kê).
Trộn giữa văcxin Trung Quốc và phương Tây
Một số quốc gia hiện nay đang sử dụng văcxin Covid-19 của Sinopharm hoặc Sinovac đã tìm đến liều bổ sung của một loại văcxin phương Tây do lo ngại những văcxin này hiệu quả tạo kháng thể bảo vệ không cao, lượng kháng thể giảm nhanh, nhận biết kém với các chủng mới và đặc biệt yếu ở người lớn tuổi (nhóm người cần được bảo vệ nhất đối với bệnh Covid-19). Dù rằng việc trộn liều này đã được thực hiện ở nhiều nước vì sự nguy cấp của tình hình dịch bệnh như: các tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, Bahrain, Chile, Thái Lan, Campuchia… Tuy nhiên, các nghiên cứu khoa học về việc trộn liều với văcxin Trung Quốc vẫn còn rất hạn chế cho đến hiện nay, chứ không nhiều và đa dạng như các nghiên cứu trộn liều của văcxin AstraZeneca và mRNA vaccine như đã nói ở phần trên.
Một nghiên cứu hiếm hoi của nhóm các nhà khoa học ở Thái Lan mới đăng trên trang MedRxiv cho thấy, những người được chích 2 liều văcxin Covid-19 của AstraZeneca có mức kháng thể cao hơn so với những người được chích 2 liều văcxin CoronaVac (của Sinovac) và việc kết hợp văcxin của AstraZeneca như liều thứ 2 với CoronaVac là liều đầu tiên cho thấy có thể giúp đẩy mức kháng thể lên tương đương với hai liều AstraZeneca.
Trộn Pifzer/BioNTech và Moderna
Tuy nhu cầu của việc trộn liều này không nhiều, nhưng cũng xảy ra ở một số trường hợp mà nguồn cung cấp các văcxin không đồng đều, thiếu hụt. Đáng tiếc là vì nhu cầu không cao nên hiện nay chưa có nghiên cứu nào về độ an toàn và hiệu quả khi chích trộn 2 loại văcxin này. CDC (Mỹ) nhấn mạnh: "Dữ liệu về tính an toàn và hiệu quả của việc trộn liều này chưa được đánh giá. Cả hai liều cần phải được hoàn thành với cùng một loại văcxin". Tuy nhiên, CDC cũng đưa một hướng giải quyết đó là: "Trong các tình huống ngoại lệ mà sản phẩm văcxin mRNA tiêm cho liều đầu tiên không thể xác định được hoặc không có, thì bất kỳ văcxin mRNA Covid-19 hiện có nào, có thể được sử dụng làm mũi 2 với thời gian cách mũi đầu tối thiểu 28 ngày để hoàn thành việc tiêm chủng".
Tóm lại, vì lý do an toàn và hiệu quả của các loại văcxin Covid-19 hiện nay, việc trộn liều văcxin nên được hạn chế tối đa và chỉ nên làm khi không có sự lựa chọn khác. Trong trường hợp buộc phải tiêm trộn, cần dựa trên các bằng chứng khoa học thực nghiệm cụ thể để đưa ra chiến lược trộn liều.
TS Nguyễn Hồng Vũ (Viện Nghiên cứu City of Hope, USA, Cố vấn khoa học Ruy Băng Tím)