Nguyên nhân gây ra bệnh phần nhiều do viêm nhiễm, khi thời tiết thay đổi, ăn uống nóng lạnh bất thường, nhất là những người vốn phế vị nhiệt lại hay ăn thức ăn cay nóng, hoặc người vốn phế vị hàn hay ăn thức ăn nguội lạnh, hoặc đi ra ngoài trời lạnh không giữ ấm khiến hàn tà nhiễm ngưng kết kinh phế vị gây viêm amidan. Bệnh này cần chữa trị kịp thời, nếu không có thể nặng thêm, ảnh hưởng tới sức khỏe toàn thân.
Chẩn đoán dựa vào triệu chứng cụ thể.
Nếu viêm amiđan cấp tính, bệnh thường khởi phát nhanh, sốt cao, họng đau, nuốt khó. Amiđan sưng cao, hạch dưới góc hàm sưng to, ấn đau, có khi một bên hoặc cả 2 bên amiđan sưng đỏ đau, bề mặt có giả mạc trắng.
Nếu viêm amiđan mạn tính thì thường khởi phát từ từ, có thể sốt nhẹ, ho khan, bệnh tái phát nhiều lần. Có người viêm amiđan phì đại có thể ảnh hưởng chức năng thở, nuốt, khi ngủ có tiếng ngáy, họng khô, hơi đau, miệng hôi, hoặc có ho khan, sốt nhẹ, thể chất hư yếu. Để điều trị, Đông y thường phân ra hai thể cấp tính và mạn tính.
Viêm amiđan cấp tính: Phép chữa chủ yếu, tán phong, thanh nhiệt, tiêu viêm..Thường dùng bài Ngưu bàng thang gia giảm: Ngưu hoàng tử 12g, bạc hà 10g, kim ngân hoa 16g, liên kiều 14g, cát cánh10g, cam thảo 6g, hoàng cầm 12g, hoàng liên 8g. Ngày uống một thang, sắc chia 3 lần uống trong ngày. Trẻ em dưới 10 tuổi dùng liều bằng ½ người lớn.
Hoặc bài Ngân kiều tán gia giảm: Kim ngân hoa 14g, liên kiều 14g, đạm trúc diệp 14g, ngưu bàng tử 14g, kinh giới 14g, bạc hà 10g, huyền sâm 10g, cát cánh 10g, cam thảo 6g. Ngày uống một thang chia làm 3 lần uống trong ngày. Trẻ em dưới 10 tuổi dùng liều bằng ½ người lớn. Tác dụng tân lương giải biểu, thanh nhiệt tiêu viêm. Bài này rất thích hợp bệnh cảm sốt viêm họng cấp.
Viêm amiđan mạn tính: Phép trị, ích khí, dưỡng âm, thanh yết, tiêu viêm, tốt nhất nên dùng bài Ích khí thanh kim thang gia giảm: Nhân sâm 12g, phục linh 12g, mạch môn 14g, trần bì 12g, ngưu bàng tử 12g, xuyên bối mẫu 14g, tô diệp 10g, hoàng cầm 12g, bạc hà 12g, chi tử 10g, cam thảo 6g. Ngày một thang sắc làm 3 lần mỗi lần đổ ba chén sắc còn 8 phân chia làm 3 lần uống trong ngày.Trẻ em dưới 10 tuổi dùng liều bằng ½ người lớn. Tác dụng: Ích khí thanh phế, trị tạng phế có uất nhiệt, họng viêm, có nổi mụn nhọt hay tái phát.
Món ăn bài thuốc chữa viêm amiđan
Nếu do thực chứng cấp tính nên ăn vị cay mát, thanh nhiệt tiêu viêm, như rau diếp cá, rau má, rau hẹ, mướp đắng, cải cay, củ cải, cải xoong, rau đắng, bông bí, bí đao, giá đậu… uống nước sắn dây, atisô, trái cây tươi… Nếu có ho đàm có thể chưng bông khế, hoặc bông đu đủ đực đường phèn ngậm nuốt cả cái lẫn nước, bệnh này nên kiêng thức ăn lạnh như nước đá, cam, dừa, cà, măng.
Nếu do hư chứng mãn tính, nên ăn vị cay ấm, tiêu viêm như: rau kinh giới, tía tô, bông lý, cải cay, cải rổ, cải xoong, rau mùi, thì là, nghệ, gừng, tỏi, hành ta, hành tây, hẹ, kiệu, ngải cứu, bí đỏ, quít, táo, lê, dâu, thịt, cá nạc ít mỡ, nếu có ho đàm chưng gừng, vỏ quít ngậm. Kiêng thức ăn cay nóng, có nhiều dầu mỡ, đồ ăn chiên xào.
Lương y Nguyễn Văn Sáu (Bà Rịa-Vũng Tàu)