“Tiến về Hà Nội” của nhạc sĩ Văn Cao có thể coi là ca khúc nổi tiếng nhất viết về ngày Giải phóng Thủ đô. Ca khúc có sức sống mãnh liệt lạ thường; được công chúng đón nhận nồng nhiệt, được nhanh chóng phổ biến bằng truyền khẩu. Từ đó, mỗi dịp kỷ niệm ngày Giải phóng Thủ đô, khắp nơi lại vang lên giai điệu “Tiến về Hà Nội” với khí thế hào hùng.

“Trùng trùng quân đi như sóng/Lớp lớp đoàn quân tiến về/Chúng ta đi nghe vui lúc quân thù đầu hàng/Cờ ngày nào tung bay trên phố;

Trùng trùng say trong câu hát/ Lấp lánh lưỡi lê sáng ngời/ Chúng ta đem vinh quang/ Sức dân tộc trở về/ Cả cuộc đời tươi vui từ đây;

Năm cửa ô đón mừng đoàn quân tiến về/ Như đài hoa đón mừng nở năm cánh đào chảy dòng sương sớm long lanh/ Chúng ta ươm lài hoa sắc hương phai ngày xa/ Ôi phố phường Hà Nội xưa yêu dấu/Những bông hoa ngày mai đón tương lai vào tay/ Những xuân đời mỉm cười vui hát lên;

Khi đoàn quân tiến về là đêm tan dần/ Như mùa xuân xuống cành đường nghe gió về/ Hà Nội bừng tiến quân ca”…

Đoàn xe chở các chiến sỹ Đại đoàn 308 Quân Tiên phong tiến qua phố Hàng Đào, sáng 10/10/1954 trong niềm hân hoan chào đón của hàng vạn người dân. (Ảnh: Tư liệu TTXVN).

“Tiến về Hà Nội” được nhạc sĩ Văn Cao viết khi hoạt động ở khu vực chợ Đại, làng Hoà Xá, huyện Ứng Hoà, tỉnh Hà Đông tháng 10 năm 1949. Như nhạc sĩ kể lại, để phục vụ cho chuẩn bị tổng phản công quân Pháp, cần có những ca khúc động viên bộ đội và nhân dân chiến đấu.

Văn Cao đã hứa với lãnh đạo sẽ làm mnh, bên những bụi tre xanh, những nét nhạc đầu tiên của “Tiến về Hà Nội” đã đến với ông: “Trùng trùng quân đi như sóng…”. Và chỉ hai tuần lễ sau đó, ông đã viết xong ca khúc với cảm hứng, tinh thần lạc quan, tin tưởng ngày giải phóng Thủ đô đang đến gần.

Bài hát được đồng chí Khuất Duy Tiến, lúc đó là Chủ tịch Uỷ ban hành chính kháng chiến Khu Đặc biệt Hà Nội; Phó Bí thư Thành uỷ kiêm trưởng ban Tuyên huấn - Uỷ viên Thường vụ Đặc khu uỷ Hà Nội cho in vào tờ báo Thủ Đô, được lưu truyền trong cán bộ, chiến sĩ nhân dân Liên khu 3 và được rất nhiều người yêu thích.

Tuy nhiên, ít ai biết rằng, bài hát hào hùng được mọi người dân yêu mến này từng trải qua những quãng thăng giáng...

Khi bài hát ra đời, bên cạnh sự háo hức chào đón thì cũng có ý kiến cho rằng, nội dung chưa hợp với thời cuộc “lạc quan tếu”. Phải đến ngày Thủ đô chính thức được giải phóng, lời ca “Tiến về Hà Nội” mới được khơi dậy và vang mọi ngõ ngách Hà Nội.

Hình ảnh “Trùng trùng quân đi như sóng… rồi “năm cửa ô đón chào"… được miêu tả sinh động bằng âm nhạc, diễn tả được không khí náo nức, tưng bừng của đoàn quân giải phóng tiến về Thủ đô. Mỗi dịp kỷ niệm ngày giải phóng Thủ đô, hoà trong điệp khúc giai điệu lời ca này, nhiều người vẫn nghẹn ngào, xúc động.

Điều đáng nói, thời điểm bài hát ra đời trước ngày giải phóng Hà Nội đến 5 năm. Vậy mà người nhạc sĩ tài hoa đã vẽ được hình ảnh đầy xúc động, trùng khớp với hình ảnh trong ngày giải phóng Thủ đô 5 năm sau. Đặc biệt là hình ảnh các đơn vị tiếp quản Thủ đô đều từ các cửa ô tiến vào nội thành hùng dũng, oai nghiêm, trùng trùng, lớp lớp, bước chân rầm rập... hệt như lời bài hát.

Có thể nói, bài hát như lời dự báo ngày chiến thắng. Nhạc sĩ Văn Cao đã vẽ một bức tranh "Tiến về Hà Nội" bằng ngôn ngữ, giai điệu thật đẹp, thật hào hùng, làm náo nức hàng triệu trái tim. Đó chính là linh cảm, là tài năng của người nghệ sĩ lớn mà có lần nhạc sĩ Trịnh Công Sơn từng nhận xét: "Trong âm nhạc, Văn Cao như một ông hoàng”.

Để có ngày vui tràn đầy này, quân dân Hà Nội đã qua 60 ngày đêm “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, sống mái với quân thù và sau đó để lại phố phường “ngùn ngụt cháy sau lưng” ra đi kháng chiến với lời thề son sắt quyết về giải phóng Thủ đô. Và ngày chiến thắng đó đã đến. Sau gần 8 năm tạm xa, thành phố lại về ta với niềm vui dâng trào. Bao con người của Hà Nội, của nước Việt đã chiến đấu hy sinh để làm nên niềm kiêu hãnh trong ngày trọng đại này.

Thực tế đã diễn ra như lòng người mong đợi. Sáng ngày 10/10/1954, Hà Nội bừng lên, năm cửa ô rợp bóng cờ hoa, nhân dân nô nức, vui mừng ùa ra khắp phố phường chào đón “Đoàn quân về giải phóng”. Và trong nhịp bước của các đoàn quân, nghe đâu đây nhạc khúc “Tiến về Hà Nội” tưng bừng.

Nhân dân Thủ đô, mang cờ, ảnh Bác, mang những bó hoa tươi thắm nhất, thành đội ngũ trật tự kéo tới những con đường bộ đội hành quân qua. 8 giờ sáng, lực lượng chủ yếu của Đại đoàn 308, trong đó có Trung đoàn Thủ Đô và các đơn vị phối thuộc chia làm nhiều cánh tiến vào thành phố.

Đoàn xe đầu tiên của các trung đoàn 36 và 88 cùng các đơn vị pháo binh, cao xạ, có xe kéo do Thiếu tướng Vương Thừa Vũ, Chủ tịch Ủy ban quân chính và bác sĩ Trần Duy Hưng, Phó chủ tịch uỷ ban quân chính dẫn đầu xuất phát từ Việt Nam học xá “rầm rập” tiến theo đường Duy Tân, Đồng Khánh nay là phố Huế, đến Chợ Hôm, bờ Hồ Hoàn Kiếm giữa sự chào đón nồng nhiệt của nhân dân Thủ đô.

Cánh thứ hai là Trung đoàn Thủ đô, do anh hùng Nguyễn Quốc Trị - Trung đoàn trưởng dẫn đầu, xuất phát từ ô Cầu Giấy, “rầm rập” diễu binh qua phố Hàng Đẫy, Hàng Bông, Hàng Gai, Hàng Ngang, Hàng Đào vào Cửa Đông của Thành Hà Nội.

Bộ đội ta tiến đến đâu, nhân dân đổ ra phất cờ, tung hoa reo mừng không ngớt. Cổng chào, khẩu hiệu dựng lên khắp các đường phố, cờ đỏ sao vàng rực rỡ trên khắp các tầng nhà…

Chiều 10/10/1954, còi Nhà hát Lớn nổi lên một hồi dài. Mấy chục vạn nhân dân Hà Nội trang nghiêm dự lễ chào cờ tại sân vận động Cột Cờ với sự tham gia của các đơn vị Quân đội. Thiếu tướng Vương Thừa Vũ đọc lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh và nhật lệnh của Đại tướng Tổng Tư lệnh nhân ngày giải phóng Thủ đô.

Chủ tịch Hồ Chí Minh kêu gọi nhân dân Thủ đô phải “cố gắng khôi phục, củng cố và phát triển đời sống tinh thần, vật chất, giữ gìn trật tự an ninh, thực hiện cần kiệm liêm chính, thi hành đầy đủ 8 chính sách của Chính phủ”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng khen ngợi cán bộ và chiến sĩ tiếp quản Thủ đô. Người nhắc nhở bộ đội “Luôn luôn cảnh giác, giữ vững kỉ luật, thi đua học tập và công tác để cho bộ đội ta thêm hùng mạnh, chính quyền ta thêm vững chắc”.

Hơn 60 năm đã qua, nhưng không khí hào hùng của ngày Giải phóng Thủ đô còn như còn vang đâu đây trong lòng mỗi người Hà Nội và nhân dân cả nước cùng ca khúc “Tiến về Hà Nội” tưng bừng.

“Tiến về Hà Nội” của nhạc sĩ Văn Cao có thể coi là ca khúc hay nhất, thành công nhất, bức tranh hoành tráng nhất về sự kiện Giải phóng Thủ đô và là Bản hùng ca chiến thắng của dân tộc ta.