Nguyên nhân gây bệnh gồm:
+Bệnh thuộc nhiệt chứng
- Huyết nhiệt: Do cảm phải nhiệt tà, hoặc do ăn nhiều thức ăn cay nóng, uống nhiều rượu, nhiệt lưu vào huyết phận, làm cho huyết đi sai đường thường dẫn đến kỳ kinh đến sớm, lượng kinh ra nhiều.
- Hư nhiệt: Do chân âm vốn bị thương tổn, lo nghĩ nhiều, hoặc sinh hoạt phòng the quá độ, làm động hỏa, hoặc tình chí thất thường bị tổn thương bên trong, ngũ chí hóa hỏa, âm huyết bị suy kém, hỏa nhiệt bốc lên, kỳ kinh ra sớm nhưng lượng kinh ít.
+Bệnh thuộc hàn chứng
Khi dương khí suy kém, hàn tà lưu lại lâu ngày trong cơ thể, làm khí huyết hư suy, hao tổn, cơ năng sinh lý không mạnh dẫn đến chứng kinh nguyệt không đều, khi sớm khi muộn, lượng kinh khi nhiều khi ít.
- Khí hư: Vì chính khí bị suy kém, hai mạch xung nhâm không bền, không chế ước được kinh huyết mà kỳ kinh đến sớm, lượng kinh nhiều.
- Huyết hư: Do một số bệnh tật khác, làm xuất huyết dai dẳng, hoặc do sinh đẻ quá nhiều, phòng the quá độ, hay sẩy thai, làm âm huyết tổn thương, huyết hải trống không, thường kỳ kinh đến muộn, hoặc mất kinh.
- Tỳ hư: Do tỳ vị hư yếu, không vận hóa được thủy cốc, làm cho nguồn sinh hóa của khí huyết bị suy kém, huyết dịch không đủ, thường kỳ kinh đến muộn. Trong Đông y tỳ chủ thống huyết, khi tỳ khí bị hãm xuống, không thống soái được huyết thì kinh nguyệt đến trước kỳ.
- Can thận hư tổn: Do phòng dục quá độ làm tổn hại đến hai mạch xung nhâm, ảnh hưởng đến can thận. Khi can hư thì công năng tàng huyết kém, thận hư công năng thu nạp của can thận kém, kỳ kinh đến sớm lượng kinh nhiều. Hoặc do lòng ham muốn kích thích, hoặc do lo nghĩ làm khí uất. Khí của tâm tỳ kết lại, ảnh hưởng đến hai mạch xung nhâm, thận âm bị tiêu hao. Khi thận âm bị hao tổn thì can khí mất điều hòa dẫn đến rối loạn kinh nguyệt, kỳ kinh rối loạn đến không đúng kỳ.
- Huyết ứ (thực chứng): Sau khi sinh hoặc sau khi hành kinh, huyết ứ đọng trong bào cung, sinh ra chứng ứ trệ đường kinh, kinh ra không đúng kỳ hạn.
- Khí uất: Do tức giận, tình chí không được thoải mái làm cho can khí uất, không thư thái mà nghịch lên, huyết kết lại mà kinh nguyệt không đều.
- Đờm thấp: Do tỳ hư không tiêu hóa hết thức ăn, sinh ra đờm giải, đờm thấp ứ đọng lại, hoặc do quá béo nhiều mỡ, làm ứ trệ bào cung, huyết mạch không thông, kinh huyết ứ trệ lại không hành.
Trong Đông y có 115 bài thuốc điều trị chứng kinh nguyệt không đều ngoài ra còn có 36 bài thuốc điều trị chứng bế kinh, 14 bài thuốc điều trị chứng kinh nguyệt đến sau kỳ, 12 bài thuốc điều trị chứng kinh nguyệt đến trước kỳ, 107 bài thuốc điều trị chứng đới hạ. Chúng tôi sẽ lần lượt giới thiệu một số bài thuốc đặc hiệu mà nhiều thế hệ thầy thuốc Đông y đã áp dụng trở thành bài thuốc đặc hiệu, hoặc bài thuốc kinh nghiệm, bài thuốc gia truyền… để bạn đọc tham khảo.
TTND.BS Nguyễn Xuân Hướng (nguyên CT Hội Đông y VN)