Ông Lự với đôi tay cụt vì mìn.

Cái tiếng “làng cụt tay”

Báo chí đã tốn không ít giấy mực để cảnh báo về cách khai thác thủy sản của người dân làng Mạ thuộc xã Vĩnh Kiên (Yên Bình – Yên Bái). Nhìn bề ngoài, làng Mạ cũng thanh bình yên ả như bao ngôi làng Việt khác trên khắp nước ta. Nhưng cái lạ ẩn nấp trong những ngôi nhà nhỏ bên hồ Thác Bà kia là cả một nỗi đau khó nói thành lời. Bên cạnh sự yên ả thanh bình của làng Mạ là những tiếng nổ chát chúa của mìn tự chế.

Làng ven hồ Thác Bà, lợi thế trời ban sản lượng cá khổng lồ để có thể mưu sinh khi bờ xôi ruộng mật ngày càng thu hẹp. Đáng ngại thay, người ta dùng mìn để huỷ hoại cá tôm lẫn thắng cảnh đã không tránh khỏi sự quả báo mà khi sự việc đã rồi mới thấy nhiều nuối tiếc lẫn hối hận, than thân khuyết tật trách phận mù loà.

Ông Trần Văn Hiền, Chủ tịch UBND xã Vĩnh Kiên ái ngại: “Thống kê ra con số những người bị mìn tàn phá không phải là nhỏ. Làng Mạ nghèo mà dân trí thấp nên mới dẫn đến hậu hoạ cụt tay, cụt chân, mù loà như thế”. Nhưng đáng nói là, khi rất nhiều người bị mìn nổ làm cho tàn phế thân thể, trở thành gương tày liếp thì vẫn chẳng có ai sợ. Người ta vẫn đi mua thuốc nổ, tự chế ra mìn và vô tư đem ra hồ đánh cá.

Ông Hiền bảo, đấy là bởi một số công ty xí nghiệp khai thác đá ở khu vực hồ Thác Bà bán thuốc nổ cho dân. Vả lại, một thời công tác quản lý chất nổ của chính quyền còn chưa sâu sát. Còn người dân thì khẳng định chắc như đinh đóng cột, ở hồ Thác Bà thì người ta mua mìn dễ hơn mua rau.

Như làng Mạ có 170 hộ với trên 700 nhân khẩu thì phân nửa số người trong làng biết cách mua thuốc nổ ở đâu, bao nhiêu tiền một lạng, và phân loại thuốc, pha chế tự tạo như thế nào để tận diệt hồ Thác Bà có hiệu quả? Và điều ấy đã được chứng minh trong suốt mấy chục năm qua, chỉ tiếc rằng không có ai lên tiếng cảnh báo để họ phải chịu hậu quả và mang cái tiếng là “làng cụt tay”.

Mọi việc anh Kiên đều nhờ vợ con vì bị cụt tay và mù một mắt.

“Mất tay thì ném mìn bằng chân”

Và có một điều lạ ở làng Mạ, người ta không bao giờ lên án những người tận diệt hồ Thác Bà. Mà ngược lại, những người biết đánh cá bằng mìn mới thực sự là biết làm ăn. Ví như ông Đặng Văn Lự bị mìn tàn phá cụt cả hai tay, vậy mà theo người dân địa phương, ông vẫn có thể ném mìn bằng chân để kiếm sống.

Đem chuyện hỏi ông Lự, người đàn ông đã mất đi cả hai cánh tay chỉ cười cười, rồi nói: “Nhân tham tài nhi tử, điểu tham thực nhi vong. Đã dính hậu quả rồi, đã mất đi cả tay rồi thì phải dừng lại thôi. Chứ nếu cứ cố ném mìn xuống hồ thì có ngày thiệt mạng”.

Ông Lự vốn là lính công binh quê gốc Nam Định. Phục viên, ông lên Yên Bái khai hoang, chọn hồ Thác Bà là nơi kiếm kế mưu sinh. Ai ngờ, sau rất nhiều lần thu hoạch được cả tấn cá thì ngày định mệnh giáng xuống. Mìn đã châm ngòi nhưng không bén lửa, tưởng mìn xịt, ông cúi miệng thổi phù. Mìn nổ, ông bất tỉnh cả tháng trời. Khi tỉnh dậy, đôi tay đã mất, toàn thân thương tích nặng, có những chỗ thịt chín bác sỹ phải khoét đi, sâu hoắm.

Ông lặng thinh, mắt ngấn lệ than thở: “Cũng vì cuộc sống mà thôi, ai mà ngờ mìn nó lại nổ trên đôi tay mình. Nếu biết trước, chẳng dại gì mà dùng mìn đánh cá. Nhưng các cậu tính, dùng lưới đánh cá thì được bao nhiêu, có khi chết đói trước khi đưa cá về đến nhà. Mà tôi lại nói thật một lần nữa, tôi vẫn ném mìn được đấy. Mất tay thì ném mìn bằng chân”.

Bây giờ, mọi sinh hoạt hàng ngày của ông Lự đều do một tay người vợ cáng đáng hết. Ông hối hận vì đã tự làm mình khuyết tật nên bây giờ, ông muốn hiến đôi mắt và tất cả những gì trên cơ thể ông còn dùng được cho y học.

Cảnh tượng nổ mìn đánh bắt cá ở hồ Thác Bà.

Báo động đỏ

Cách ông Lự chỉ vài mái nhà là gia đình anh Trần Trung Kiên, một người bị mất 65% sức khoẻ cũng chỉ vì mìn. Chúng tôi đến, anh Kiên bước chân cao thấp ra đón, tay phải đã cụt ngủn, tay trái còn một ngón út, mắt trái rạn chân chim đang mờ dần đi, còn mắt phải đã mù từ khi bị mìn nổ.

Anh Kiên không giấu giếm: “Lần đầu tiên chế mìn đem ra hồ Thác Bà bắt cá thì gặp nạn. Mìn chỉ có 0,5g thuốc nổ, một tay cầm mìn, một tay châm lửa mà chẳng biết nó nổ lúc nào. Khi tỉnh dậy đã thấy mình thành người tàn tật rồi”.

Theo anh Kiên, ở làng Mạ này còn nhiều người bị cụt, mù và thậm chí là mất mạng vì mìn. Người dân ở đây có truyền thống bám hồ mưu sinh, bắt con cá con tôm đem ra chợ bán. Nhưng nếu mua lưới, đan rọ thì tiền đâu cho nổi. Thôi thì mua vài cân thuốc nổ về dùng dần, bắt cá vừa dễ dàng lại nhanh chóng.

Vì vậy ở làng Mạ, số người chết vì mìn không phải ít. Đâu cần đi xa, anh trai ông Lự là Đặng Minh An cũng bị mìn nổ dẫn đến tử vong. Rồi cạnh nhà là ông Thiết, một người sát cá nổi tiếng Yên Bái cũng không thoát được sức công phá khủng khiếp của mìn. Những cái chết tức tưởi ở làng Mạ không cảnh báo được điều gì so với nhu cầu mưu sinh của người dân.

Chị Nguyễn Thị Liện, vợ anh Kiên buồn bã: “Chồng em vừa cụt tay lại mù mắt nên chẳng làm được việc gì. Nhà nghèo, rồi có khi con cái cũng phải nghỉ học thôi. Mỗi tháng anh ấy được 360 nghìn tiền trợ cấp tàn tật nhưng chẳng thấm vào đâu so với việc phải mua thuốc”.

Theo ông Trần Văn Hiền, Chủ tịch UBND xã Vĩnh Kiên, chưa có một thống kê chính xác nào về số người bị chết và thương tật do nổ mìn bắt cá ở hồ Thác Bà. Nhưng chắc chắn là không nhỏ, chỉ tính riêng ở làng Mạ thì cũng hơn chục người bị “dính đòn” do dùng mìn.Đã đến lúc cần báo động đỏ vì nạn đánh bắt thủy sản bằng mìn.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, người dân ven hồ Thác Bà vẫn thường xuyên mua thuốc nổ của một số công ty khai thác đá trên địa bàn huyện Yên Bình để tận diệt nguồn thuỷ sản trên hồ Thác Bà. Chưa hết, người dân còn đầu độc nguồn nước bằng cách dùng hạt quả Thàn Mát để “ruốc cá”.

Trần Hòa