Ăn nhiều, đẻ khỏe, sống được trên cạn

Đối với những gia đình nuôi cá cảnh, chắc hẳn không thiếu một vài con cá dọn bể cho nước sạch, trong, đỡ vẩn đục. Nhưng thói quen thả cá dọn bể ra ngoài môi trường đang vô tình giết chết các loài sinh vật bản địa khác. Càng ngày, số lượng cá dọn bể sống ngoài môi trường càng nhiều. Thậm chí có những hộ dân ở Nam Định gom cá dọn bể đem chôn lấp nhưng vây cá không phân hủy, cứng như đinh, thậm chí có thể làm thủng lốp ô tô.

TS Nguyễn Kiêm Sơn, nguyên cán bộ Viện Sinh thái và Tài nguyên Sinh vật cho biết, gọi là cá dọn bể hay lau kính vì loài này ăn tạp như chất thải của cá khác, rong rêu bám trên thành bể… Đặc điểm của chúng là ăn nhiều, đẻ khỏe, sống được ở trên cạn.

Cá dọn bể có thể tiếp cận loài cá khác hút nhớt làm các loài cá khác giảm khả năng phát triển. Nếu các loài cá khác có khả năng thích nghi kém sẽ chết. Nguy hiểm hơn do cá thích nghi mạnh nên chúng lấn át sinh vật bản địa, tạo ra sự mất cân bằng sinh thái. Sau thời gian phát tán ra tự nhiên, hiện cá dọn bể đang trở thành loài có nguy cơ xâm hại các loài cá khác.

Theo khảo sát của Bộ NN&PTNT tại 14 tỉnh, thành trên khắp mọi miền đất nước, từ Cao Bằng, Phú Thọ, Yên Bái, Nam Định, Nghệ An đến Lâm Đồng, An Giang, Đồng Tháp… thì cá dọn bể lây lan với tốc độ chóng mặt. Ở Đồng bằng sông Cửu Long nhanh hơn rất nhiều. Bà con phản ánh, có những mẻ lưới có đến 50% là cá dọn bể, loài cá này nhẹ thì làm rách lưới, còn không có thể phá hủy bờ bao vì đặc tính của chúng là ăn rong rêu và các tạp chất trong môi trường nước.

Không dùng làm thực phẩm

Theo TS Nguyễn Kiêm Sơn, điều đáng tiếc là hiện nay, tình trạng xâm hại môi trường của cá dọn bể đã ở mức rất nghiêm trọng. Chính TS Nguyễn Kiêm Sơn từng chứng kiến người dân bắt được những con cá dọn bể nặng đến gần 1kg ở sông Hồng. Các sông khác như Tô Lịch, sông Nhuệ, sông Đáy, cá dọn bể cũng sinh sống khá nhiều. Đặc biệt trong Đồng bằng Sông Cửu Long, có những mẻ lưới của người dân có đến vài chục con cá dọn bể.

Họ cá dọn bể có đến hơn 1400 loài, trong đó chỉ có hơn chục loài thuộc dạng xâm lấn mạnh được thế giới khuyến cáo không nuôi. Tuy nhiên ở rất nhiều gia đình nuôi cá cảnh, khi con cá dọn bể lớn là người ta đem ra ao, hồ để thả, sau đó lại mua con nhỏ hơn về thả vào bể. Hành động này rất nguy hại, phá vỡ môi trường sống của các loài sinh vật bản địa.

“Dù có trọng lượng đến cả kg, phổ biến là 500-600gram song cá dọn bể lại không được sử dụng làm thực phẩm do cấu tạo cơ thể chúng chủ yếu là xương và vỏ cứng. Riêng vây và lớp vỏ của chúng cứng và cực kỳ sắc nhọn, chắc chắn rất khó để có thể ninh nấu cho nó mềm ra được. Lượng thịt trong mỗi con cá có màu trắng, nhưng cực kỳ ít. Nên dù là sinh vật bản địa, nhưng lại không thể tận dụng để làm thực phẩm cho người hay gia súc, nên người ta lại càng chọn cách vứt ra môi trường”, TS Nguyễn Kiêm Sơn cho biết.

Độ sắc, nhọn của vây và thân cá có thể đứng vào bậc nhất trong các loài sinh vật. Hiện cá dọn bể không được sử dụng vào bất cứ mục đích gì ngoài làm cá cảnh nhưng chúng lại xâm hại môi trường nghiêm trọng. Do đó, đã đến lúc phải lên kế hoạch tận diệt chúng.

“Người nuôi cá cảnh khi thay cá dọn bể phải đập chết chúng chứ không thả ra môi trường để hạn chế mức độ nguy hại của chúng”, TS Nguyễn Kiêm Sơn.

Cá dọn bể hay còn gọi là cá lau kính hay cá tỳ bà là loài cá nước ngọt có nguồn gốc từ Nam Mỹ, sống chủ yếu sống ở đáy các thủy vực nước ngọt, nước lợ. Thức ăn chính là các loài rong, tảo bám trên bề mặt thực vật hoặc nền đáy. Cá có khả năng sinh sản quanh năm, tỷ lệ cá con sống khoảng 70% và có thể sống mà không cần đến thức ăn suốt 1 tháng.

Bảo Khánh