Theo Đông y, cá diếc có tác dụng kiện tỳ lợi thấp. Những người mắc bệnh ung thư đang trong thời kỳ hồi phục thường bị tỳ hư, đôi khi còn bị thấp, cá diếc vừa có thể kiện tỳ, vừa có thể hóa thấp, nên ăn cá diếc là tốt nhất.

Về dinh dưỡng, trong cá diếc các thành phần axit amin và protein có sự tương đồng rất lớn với những tổ chức protein và axit amin mà cơ thể người cần. Đây đều là những protein chất lượng cao; dạng sợi ngắn nên rất tốt cho cơ bắp, hàm lượng độ ẩm cao hơn, dễ hấp thu hơn so với thịt gia súc, gia cầm.

Trong thành phần thịt cá diếc còn có chất béo và axit béo không bão hòa đa, chủ yếu là omega-3, axit eicosapentaenoic (EPA)… có tác dụng tốt trong việc ngăn ngừa và điều trị xơ vữa động mạch, ung thư... Ngoài ra, thịt cá diếc còn chứa một lượng khá lớn vitamin A, D và B2, E, B1, niacin...

Cá diếc có tác dụng phụ trợ điều trị các triệu chứng do tỳ hư, thấp trọng gây ra như: Mệt mỏi miệng ăn không thấy ngon, cổ trướng, phù thũng...Nó còn có tác dụng với bệnh sưng loét, tiêu chảy ra máu, bệnh lỵ …Trong một số bài thuốc dân gian và trong các sách y học cổ đại, người ta thường dùng cá diếc với một vài vị thuốc Đông y chế biến thành dược thiện (món ăn thuốc).

Chẳng hạn, có thể mổ cá diếc, bỏ nội tạng, nhồi đậu đỏ, xa tiền tử vào bụng cá rồi cho vào nấu canh. Khi canh chín ăn cả nước và cái. Có người còn cho lá trà vào bụng cá rồi cho cá vào nấu canh ăn. Có người còn cho xa tiền tử và sa nhân để làm món canh như trên; Những người mắc bệnh có triệu chứng tiêu chảy có thể dùng tỏi nhồi vào bụng cá diếc rồi nấu canh ăn có hiệu quả rất tốt.

Cá diếc hấp: Cá diếc mổ bỏ nội tạng cho vào bát, cho vừa rượu vang, nêm ít muối và bột ngọt, vài miếng gừng, vài củ hành, sau đó cho vào nồi hấp cách thủy. Khi hấp chín cá có mùi rất thơm ngon. Nếu muốn món này ngon hơn có thể cho vào ít thịt chân giò hun khói thái lát, nấm hương, đậu tương non...vào hấp cùng.

 Canh cá diếc: Cho cá diếc làm sạch vào chảo dầu chiên qua, rồi cho vừa rượu vang, muối, bột ngọt, măng vào, đổ thêm nước nấu. Hoặc cá diếc có thể không cần chiên mà nêm gia vị rồi bỏ luôn vào nồi nước để nấu. Nếu cho củ cải thái sợi vào cùng nấu với cá diếc thì món ăn sẽ có hương vị riêng. Những bệnh nhân ung thư phổi ho có đờm ăn món này rất tốt.

Cá diếc om: Cá diếc mổ bỏ nội tạng, rửa sạch, cho vào nồi hầm, nêm vừa rượu vang, xì dầu, muối rồi bắc lên bếp om đến khi xương nhừ là được. Còn muốn kho, ướp cá với hành, xì dầu, đường, giấm, đun đến khi nào thấy nước đặc, thịt mềm là được. Món này vị rất thơm, ngon.

Đặc biệt, trứng cá diếc có thể điều trung bổ can, có tác dụng bồi bổ rất tốt. Khi làm cá để hấp, om hoặc kho nên để riêng trứng cá diếc.

Lương y Vũ Quốc Trung (Hội Đông y Việt Nam)