Tảng đá lớn có chứa 84 hình khắc cổ ở Xín Mần.
Vào bãi đá cổ
Bãi đá cổ bí ẩn này nằm giáp ranh với các bản Nùng Mở, Nấm Chiến, Tả Cố Tỷ là nơi cư trú của đồng bào dân tộc Nùng. Nấm Dẩn theo tiếng Nùng có nghĩa là khu vực nguồn nước và tại đây bãi đá cổ liên quan mật thiết với tục thờ đá.
Ông Lù Văn Phiên ở Nấm Dẩn cho hay: “Ở đây có tục thờ đá từ lâu đời nên những khối đá cổ bí ẩn kia không ai dám xâm phạm tới”.
Theo quan sát của chúng tôi, bãi đá cổ nằm trong một thung lũng rộng, xung quanh có dãy núi cao bao bọc.
Suối Nậm Khoòng nằm giữa thung lũng bên những tảng đá ngổn ngang mà người dân bản địa gọi là Nà Lai Shứ nghĩa là ruộng nhiều chữ.
Theo truyền thuyết mà người dân kể lại, khu có bãi đá cổ là nơi thần thánh cất giữ những bí mật về sổ sách.
Qua những tảng đá có những hình khắc lạ lùng, người dân coi đó như một biểu tượng thiêng liêng và khu vực thung lũng của bãi đá cổ được xem là “đất thánh”.
PGS.TS Trình Năng Chung đang giải mã các hình khắc.
Di tích có hình khắc
Tảng đá lớn với những hình khắc lạ nằm trên một thửa đất canh tác cách nhà ông Lù Văn Ngán – nguyên Chủ tịch UBND xã Nấm Dẩn 25m về hướng Tây.
Theo nghiên cứu của các nhà khảo cổ thuộc Viện Khảo cổ học Việt Nam, thì đây là tảng đá thuộc loại magma biến chất, có hình chữ nhật với chiều dài bề mặt khoảng 12,7m, rộng 9,2m, độ dày không đều từ 1 – 1,4m.
Bề mặt tảng đá không bằng phẳng, hơi cong khum hình lưng con rùa. Trên tảng đá ấy có 84 hình chạm khắc với nhiều họa tiết và kích cỡ khác nhau.
Ngoài 84 hình khắc, còn có 80 lỗ vũm được khoét với đường kính từ 5 – 6cm, sâu 1 – 2cm.
Theo các nhà khảo cổ, để tạo ra được các hình khắc này, người xưa đã sử dụng các kỹ thuật đục khắc rất thô sơ. Dùng đục có sự trợ giúp của búa, đục trực tiếp trên bề mặt tảng đá.
Những rãnh đục này thường có mặt cắt hình lòng máng.
Theo PGS.TS Trình Năng Chung – Viện Khảo cổ học Việt Nam: “Dụng cụ đục khoét ở bãi đá cổ Xín Mần phải có chất liệu kim loại là sắt. Các hình khắc phải được phác họa trước, đặc biệt là hình tròn”.
Ở đây có 3 khối đá lớn khắc nhiều ký tự lạ trên mặt đá. Dấu vết phong hóa trên bề mặt các khối đá được các nhà khoa học chứng minh là những hình vẽ trên đá đã sáng tác cách đây trên 1000 năm và chưa thể giải mã để tìm ra chủ nhân.
Bãi cự thạch Nấm Dẩn là loại hình di tích khảo cổ có niên đại khoảng 2000 năm và rất hiếm có ở Việt Nam. Đây có thể là di tích mộ thủ lĩnh cộng đồng hoặc khu đất thiêng thờ cúng các vị thần linh bản địa.
Biểu tượng sinh khí nữ giới khắc trên tảng đá cổ.
Hé lộ bí ẩn
Cũng theo tổng kết của PGS.TS Trình Năng Chung, các hình vẽ trên đá gồm các hình dạng: hình học (như hình tròn, hình chữ nhật, hình vuông), hình hoa văn vuông và tròn, những vạch đục khắc song song.
Những biểu tượng sinh thực khí (số nhiều là biểu tượng sinh khí nữ tính hình tam giác có rãnh dọc ở giữa), hình bàn chân người với kích thước như thật có ngón chân khắc lõm sâu trong đá.
Hình người trong tư thế giơ hai tay dạng hai chân như trong các bích họa thời tiền sử.
Phong cách tạo hình và mô típ đề tài của các hình khắc vẽ ở Nấm Dẩn được các nhà khoa học nhận định tương tự như hình khắc ở bãi đá cổ Sa Pa.
Cũng theo ông Chung, trước đây tại hang Đồng Nội (Hòa Bình), các nhà khảo cổ người Pháp đã tìm thấy trên vách hang những hình khắc mang tính ước lệ về động vật và khuôn mặt người.
Những hình khắc cổ còn tìm thấy trên vách hang Thượng Phú (Tuyên Hóa – Quảng Bình). Có thể nói nghệ thuật đục khắc đá ở Xín Mần nằm trong mắt xích truyền thống cổ xưa.
Biểu tượng sinh khí nữ giới khắc trên tảng đá cổ.
Khi so sánh mô típ hình người ở Xín Mần với các khu vực lân cận, các nhà khảo cổ nhận thấy có nét tương đồng với các bích họa ở Hoa Sơn dọc sông Tả Giang phía nam tỉnh Quảng Tây (Trung Quốc).
Tuy nhiên, các nhà khảo cổ thẳng thắn chưa thể xác định chính xác niên đại của các hình khắc ở Xín Mần, vì lý do hình khắc được sáng tác không cùng thời, bằng chứng là các hình vẽ ấy chồng chéo lên nhau.
Trong một cuộc khảo sát mới nhất tại Xín Mần, các nhà khảo cổ còn phát hiện di chỉ khảo cổ cách Nấm Dẩn 700m một tảng đá magma biến chất được kê chân khá cẩn thận, tuy nhiên bề mặt lại rất bằng phẳng và còn giữ nguyên trạng thái phong hóa tự nhiên.
Hiện tại, các nhà khảo cổ tạm xếp di tích cự thạch Nấm Dẩn vào thời sơ kỳ thời đại sắt (khoảng đầu CN). Điều này phù hợp với dữ kiện khảo cổ học về loại hình di tích đá lớn ở khu vực Đông Nam Á.
“Ở khu vực Đông Nam Á, nghệ thuật bích họa thời tiền sử có niên đại tương đương văn hóa Hòa Bình mới chỉ tìm thấy ở một vài nơi như Thái Lan, Malaisia, Myanma và đề tài thể hiện chủ yếu là động vật và cảnh săn bắt thời nguyên thủy. Khi so sánh hình khắc ở bãi đá cổ Sa Pa và ở Xín Mần thì rõ ràng hình khắc Xín Mần có trước, dẫn chứng là những hình bàn chân người ở Xín Mần là nghệ thuật tạo hình nguyên thủy cả ở khu vực Đông Nam Á cũng như thế giới”, PGS.TS Trình Năng Chung – Viện Khảo cổ học Việt Nam.
Trần Hòa