Dưới đây là các tiêu chuẩn chẩn đoán của Hội Thấp khớp học Mỹ :
– Có dấu hiệu cứng khớp buổi sáng kéo dài hơn 1 giờ.
– Sưng đau kéo dài trên 6 tuần, tối thiểu 3 vị trí trong số 14 khớp : ngón tay gần(2), bàn ngón(2), cổ tay (2), khuỷu (2), gối (2), cổ chân (2), bàn ngón chân(2).
– Sưng đau 1 trong 3 vị trí: Khớp ngón tay gần, khớp bàn ngón, khớp cổ tay.
– Sưng khớp đối xứng.
– Có hạt dưới da.
– Phản ứng tìm yếu tố dạng thấp dương tính.
– Hình ảnh Xquang điển hình: Khuyết bờ xương, huỷ sụn khớp, khoảng giữa 2 đầu xương hẹp lại, trục khớp bị lệch.
Chẩn đoán xác định khi có từ 4 tiêu chuẩn trở lên.
Bệnh có diễn biến kéo dài nhiều năm, phần lớn có tiến triển từ từ tăng dần, nhưng có 1/4 trường hợp có tiến triển từng đợt, có những giai đoạn lui bệnh rõ rệt. Rất hiếm thấy trường hợp lui dần rồi khỏi hẳn.
Bệnh có thể tiến triển nặng lên khi bị nhiễm khuẩn, lạnh, chấn thương, phẫu thuật. Trong quá trình diễn biến của bệnh, các thầy thuốc chia ra 4 giai đoạn theo chức năng vận động và tổn thương trên phim X-quang.
–Giai đoạn 1: X-quang chưa có thay đổi, chức năng vận động gần như bình thường.
–Giai đoạn 2 : X-quang có hình khuyết xương và khe khớp hẹp. Vận động bị hạn chế, tay còn nắm được, đi lại bằng gậy, nạng.
–Giai đoạn 3 : X-quang có dính khớp một phần. Khả năng vận động còn ít, không đi lại được.
–Giai đoạn 4 : X-quang có dính khớp và biến dạng trầm trọng. Mất hết chức năng vận động, tàn phế hoàn toàn. Thường gặp sau 10-20 năm.
Điều trị cần lưu ý đến những điểm sau :
Dinh dưỡng: Cần ăn nhiều trái cây tươi, rau tươi và các loại hạt. Ăn thịt vừa phải như thịt bò, thịt gà. Ăn nhiều cá, đặc biệt cá biển vì có chứa nhiều acid béo omega-3 giúp làm giảm tình trạng viêm của khớp. Cần tránh ăn măng tre, khoai môn, mướp đắng, tôm, cua, ghẹ, không nên uống nước lạnh, nước đá, rượu.
Thuốc: Các thuốc kháng viêm không steroid dùng liều thấp nhất có hiệu quả như celecoxib,meloxicam, etoricoxib. Khi dùng nhóm thuốc này ở bệnh nhân già yếu, tiền sử bị bệnh lý dạ dày, hoặc điều trị dài ngày cần theo dõi chức năng thận và bảo vệ dạ dày bằng thuốc misoprostol(cytotec).
Nhóm thuốc Corticoid thường sử dụng ngắn hạn trong lúc chờ đợi các thuốc điều trị cơ bản có hiệu lực. Chỉ định khi có đợt tiến triển. Thuốc thường dùng là prednisone, prednisolone, methylprednisolone.
Điều trị cơ bản có thể thay đổi được diễn tiến tự nhiên của bệnh. Cần điều trị lâu dài và theo dõi triệu chứng lâm sàng, cận lâm sàng mỗi tháng trong 3 tháng đầu sau đó mỗi 3 tháng trong suốt thời gian điều trị.
Khi mới mắc và mắc thông thường được chỉ định dùng methotrexat, hydroxychloroquine, mycophenolate mofetil,cyclosporin…Thể nặng, kháng trị với các thuốc trên được dùng thuốc sinh học rituximab, etanercept, infliximab, adamumab,tocilizumab.
Tập vận động: Đa số bệnh nhân có cơ teo, biến dạng khớp, các cơ quan nội tạng ở trong tình trạng kém hoạt động. Do đó, việc tập hoạt động có vai trò quan trọng trong điều trị. Sự vận động điều độ giúp cho các cơ bớt teo, vừa làm tăng trương lực cơ để làm giảm lực chịu trên các khớp, lại vừa giúp cho sự ăn uống dinh dưỡng được tăng cường nhờ các cơ quan hoạt động tốt.
Sự tập luyện điều độ làm tăng nội tiết tố trong người, nhất là các nội tiết tố tăng trưởng, nội tiết tố làm tăng cường tạo ra collagen, nội tiết tố thành lập các protein. Nhờ tập luyện, lưu lượng máu đến vùng bị bệnh tăng, thải nhanh các yếu tố gây viêm, hiện tượng viêm đau giảm 30%.
Các điều trị phối hợp khác: Trong đợt viêm cấp, để khớp nghỉ ở tư thế cơ năng, tránh kê độn tại khớp. Ngay khi triệu chứng viêm thuyên giảm thì bắt đầu tập vận động để chống dính. Tập nhiều lần trong ngày, tăng dần theo đúng các chức năng của khớp. Ngoài ra áp dụng vật lý trị liệu, tắm suối khoáng.
Khi khớp bị biến dạng, nhiều khớp bị viêm kéo dài do viêm hoạt mạc mạn tính, hoặc sụn khớp bị phá hư nhiều gây cản trở sinh hoạt hàng ngày nghiêm trọng thì cần phải phẫu thuật chỉnh hình như cắt xương, sửa trục, thay khớp nhân tạo khi có chỉ định.
BS.NGÔ VĂN TUẤN (Phòng khám đa khoa Lý Nam Đế, Huế)